ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ “DEEP EYES”

 

«Κάθε άνθρωπος είναι ένας καλλιτέχνης» (Γιόζεφ Μπόις)

Ζούμε στον κόσμο της ταχύτητας, του ίντερνετ, της «γρήγορης» τεχνολογίας. Ζούμε σε μια εικονική πολυμεσική πραγματικότητα, σε ένα ουτοπικό Matrix. Ζούμε στην ψυχεδέλεια, στην εποχή του Instagram, του Tik Tok, των Threads, του Snapchat, του Netflix, στην εποχή του scrolling, των likes, των repost, των selfies… Ζούμε σε ένα ψέμα, σε μια φούσκα, η οποία όμως, μας βολεύει και μας ξεγελά. Κι έτσι ξεχνούμε την αλήθεια. Ξεχνούμε το χάος που επικρατεί στον κόσμο. Ξεχνούμε την αδικία και την εκμετάλλευση. Σχολείο και εκπαίδευση πουθενά, γιατί αυτό συμφέρει στο σύστημα χειραγώγησης και στις πολυεθνικές. Οι νέοι και οι νέες χειραγωγούνται και μαζοποιούνται και αυτό τους ικανοποιεί, γιατί τελικά φοβούνται την αλλαγή. Φοβούνται ν΄ αφήσουν το κινητό στην άκρη, για να ξυπνήσουν από τον λήθαργό τους και να καλυτερεύσουν τη ζωή τους.

Είμαστε οι νέοι και οι νέες του «Εργαστηρίου Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων “Deep Eyes”» (Ε.Π.Δ.) του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου. Ως καλλιτεχνική ομάδα ασχολούμαστε από τα παιδικά μας χρόνια με την τέχνη και επιθυμούμε να εκφραστούμε μέσα από αυτήν σ΄ ένα δυστοπικό εκπαιδευτικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Ο σκοπός για τον οποίο συντάσσουμε αυτή τη διακήρυξη είναι διπλός:

• Πρώτον, για να εκφράσουμε την άποψή μας για τις μεγάλες προκλήσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέες και ο νέοι στη σημερινή εποχή.
• Δεύτερον, για να διατυπώσουμε τις προτάσεις μας, που πηγάζουν από την ενασχόλησή μας με την τέχνη και κυρίως από την ίδια τη ζωή μας.

Ως νέες και νέοι του σήμερα ερχόμαστε αντιμέτωποι με πολλές προκλήσεις με βασικότερη την τεχνολογία. Η ανάπτυξή της έχει προκαλέσει μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας. Πολλές θετικές, αλλά ακόμα περισσότερες αρνητικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η «κλιματική κρίση», που έχει ως βάση την αλόγιστη χρήση των τεχνολογικών μέσων.

Πολύ συχνά, επίσης, η τεχνολογία χρησιμοποιείται ως μηχανισμός χειραγώγησης, ειδικά των νέων, με στόχο την εξυπηρέτηση κερδοσκοπικών συμφερόντων. Στην εμπροσθοφυλακή της τεχνολογικής χειραγώγησης βρίσκονται τα πολυμεσικά εργαλεία, όπως το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά μέσα (κινητά, τηλεόραση κ.ά.) και τα λειτουργικά τους συστήματα (τεχνητή νοημοσύνη, αλγόριθμοι των social media κ.ά.). Η χρήση των πολυμέσων εθίζει τους νέους στην εφήμερη ικανοποίηση χαμηλών εξωγενών απολαύσεων∙ σ΄ ένα είδος «χαρούμενης αποκοίμησης». Εξυπηρετούν την εφήμερη διασκέδαση και όχι την ψυχαγωγία. Ανακυκλώνουν τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και τα ενδιαφέροντα, με αποτέλεσμα να μένουμε στάσιμοι. Στάσιμοι σε μια εποχή που τρέχει εξαιρετικά γρήγορα.

Το σώμα, για παράδειγμα, στη σύγχρονη τεχνολογική εποχή είναι πανταχού παρόν, μόνο όμως ως «ελκυστικό ρομπότ» κατάλληλο για να αυτοδιαφημίζεται ή να διαφημίζει προϊόντα. Γι΄ αυτό είναι πρακτικά ανύπαρκτο. Είναι άβουλο και άβολο. Κινείται σύμφωνα με τις τάσεις και τα στερεότυπα. Σκέφτεται, όσα οι followers του επιτρέπουν να σκεφτεί και επιδοκιμάζει, ό,τι κερδίζει περισσότερα likes. Λειτουργεί ως μηχανή σ΄ ένα ατέρμονο αγώνα επιρροής, ο οποίος εξουθενώνει και καταθλίβει. Μας καθιστά, έτσι, επιρρεπείς και εύκολους «καταναλωτές» πλασματικών κόσμων ευτυχίας. Φυσικά, μέσα απ΄ όλα αυτά, κάποιοι κερδοσκοπούν ασύστολα με προκάλυμμα την «ελεύθερη αγορά».

Η δεύτερη μεγάλη πρόσκληση είναι η κοινωνική αδικία και τα κοινωνικά στερεότυπα. Σήμερα, και παρά τις δεκάδες διακηρύξεις για την ελευθερία και τα δικαιώματα των πάντων, ο κόσμος μας βιώνει πρωτοφανή κοινωνική ανισότητα. Μήπως, όλες αυτές οι διακηρύξεις και τα «δικαιώματα» είναι το προκάλυμμα για έναν, νέου τύπου, κοινωνικό μεσαίωνα;

Δεν προερχόμαστε από πλούσιες οικογένειες. Από τη μικρή μας ηλικία βλέπουμε τους γονείς μας ν΄ αγωνίζονται με χίλες δυσκολίες να τα βγάλουν πέρα. Κάποιοι άλλοι, όμως, ζουν με απίστευτες ανέσεις και σπατάλες. Άλλωστε αυτά τα τελευταία πρότυπα προβάλει και το πολυμεσικό σύστημα κι όλα μοιάζουν «παραμυθένια». Δεν χρειάζεται να καταφύγουμε σε στατιστικές ή κομματικές αναλύσεις για να καταλάβουμε την κοινωνική ανισότητα. Τη ζούμε από την παιδική μας ηλικία.

Πλάι πλάι με τα θεωρητικά δικαιώματα και την αδικία, δεν είναι περίεργο ότι παγιώνονται όλο και περισσότερο οι κοινωνικές συμβάσεις και ειδικά οι σεξιστικές και οι έμφυλες. Έτσι, ενώ φανερά η κοινωνία διακηρύσσει το τέλος των κοινωνικών στερεοτύπων, στην πράξη όλο το πολυμεσικό σύστημα διαφημίζει το εντελώς αντίθετο. Σε συνθήκες ακραίου κοινωνικού κομφορμισμού, τα συντηρητικά πρότυπα είτε της ανδροκρατίας είτε της γυναίκας ως σεξιστικού εργαλείου, κυριαρχούν και κατακλύζουν όλο το επικοινωνιακό σύστημα. Προσπαθούμε ν΄ αναγνωρίσουμε αυτές τις συμβάσεις και να τις αντιμετωπίσουμε. Δεν θέλουμε να αναπαράγουμε τον φαύλο κύκλο των κοινωνικών στερεοτύπων, που θέλουν –κυρίως τα κορίτσια— υπόδουλες σ’ ένα συγκεκριμένο πρότυπο: καλή σύζυγος, εργαζόμενη μητέρα, νοικοκυρά, όμορφη, σέξι και υπάκουη. Παλεύουμε, ωστόσο, μόνοι μας μ΄ έναν αόρατο εχθρό που επιδιώκει συνεχώς να μας χειραγωγεί και να μας εκμεταλλεύεται.

Θα περίμενε κανείς ότι σε όλες αυτές τις δύσκολες συνθήκες, θα λειτουργούσαν ως αντίδοτα, οι διάφοροι κοινωνικοί θεσμοί. Για παράδειγμα η εκπαίδευση. Έχουμε περάσει και συνεχίζουμε να περνάμε, απ΄ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, από το Νηπιαγωγείο μέχρι το Πανεπιστήμιο, και μπορούμε να κρίνουμε τον ρόλο της ελληνικής εκπαίδευσης. Δυστυχώς, είναι ένας ρόλος αρνητικός, που αναπαράγει, παρά δίνει λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα. Το σχολείο δεν καλλιεργεί την κριτική μάθηση, αλλά την αποστήθιση και την έτοιμη γνώση. Δομημένο στη βαθμοθηρία, στον «κακό» ανταγωνισμό και στις εξετάσεις. Και βέβαια, στην κορωνίδα όλων, βρίσκονται οι «Πανελλήνιες», οι οποίες υποβάλουν τους μαθητές σε έναν εξουθενωτικό αγώνα, όχι ουσιαστικού διαβάσματος, αλλά αποστήθισης. Οι μαθητές μαζοποιούνται και αντί να μαθαίνουν, πώς να ερμηνεύουν τις κοινωνικές συμβάσεις, στην ουσία τις αποδέχονται και τις αναπαράγουν.

Ας είμαστε ειλικρινείς∙ η δημόσια εκπαίδευση, έτσι όπως είναι διαμορφωμένη, δεν εξυπηρετεί τις μορφωτικές ανάγκες των πολλών και στην ουσία ετοιμάζει τις νέες και τους νέους για «καλούς», υπάκουους και κακοπληρωμένους εργάτες. Όσοι διαθέτουν χρήματα, καταφεύγουν στην ιδιωτική εκπαίδευση. Κι έτσι κερδοσκοπούν πολύ συγκεκριμένα άτομα και συμφέροντα. Εμείς οι υπόλοιποι αγωνιζόμαστε με νύχια και με δόντια να περάσουμε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ οι οικογένειές μας αιμορραγούν οικονομικά πληρώνοντας πανάκριβα την προετοιμασία μας με φροντιστήρια και στη συνέχεια, όταν καταφέρουμε να σπουδάσουμε, ακριβοπληρώνουν τη στέγαση και τη σίτιση.

Φυσικά, σ΄ ένα τέτοιο τυποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα, η τέχνη και η δημιουργική έκφραση είναι περιττές «πολυτέλειες».

Όλες αυτές οι προκλήσεις και τα προβλήματα είναι φανερά και μόνο, όσοι είναι ιδεολογικά «τυφλοί» ή όσοι έχουν ατομικά συμφέροντα, δεν τα βλέπουν. Σκοπός μας, όμως, δεν είναι απλώς να επισημάνουμε αυτά τα προβλήματα, αλλά να προτείνουμε λύσεις.

Οι προτάσεις μας, λοιπόν, αποτελούν απαύγασμα του ίδιου του τρόπου με τον οποίο ασχολούμαστε με την τέχνη όλα αυτά τα χρόνια και γι΄ αυτό μπορούμε να τις υποστηρίξουμε πρακτικά.

Είμαστε πεπεισμένοι, ότι το κοινωνικό σύστημα που ζούμε, ακόμα και η εκπαίδευση, λειτουργούν εντελώς αποτρεπτικά για την ενασχόληση των νέων με την τέχνη. Αυτό το γνωρίζουμε από πρώτο χέρι. Σε όλη τη διάρκεια των σχολικών μας σπουδών και ειδικά στα κρίσιμα εφηβικά χρόνια του Λυκείου, οι ευκαιρίες για καλλιτεχνική έκφραση ήταν μηδαμινές. Το κοινωνικό περιβάλλον είναι κι αυτό το ίδιο ανασταλτικό για κάθε σοβαρή καλλιτεχνική δημιουργία. Στην επαρχία στην οποία ζήσαμε στα σχολικά μας χρόνια η κατάσταση είναι τραγική. Απουσιάζουν οι κατάλληλα διαμορφωμένοι χώροι για εκθέσεις, συναυλίες και θέατρο. Και η μαθητεία σε ιδιωτικές καλλιτεχνικές σχολές προϋποθέτει χρόνο –που ρυθμίζει ασφυκτικά το φροντιστηριακό σύστημα—, αλλά και κόστος. Ωστόσο, η θέληση μας να κάνουμε τέχνη με όλες τις ψυχοσωματικές μας δυνάμεις είναι πιο ισχυρή. Τέχνη για εμάς είναι δημιουργικότητα, αναστοχασμός και δυνατότητα να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Είναι η φωνή για το διαφορετικό. Είναι ο δρόμος, για να ξεφύγουμε από τις συμβάσεις μας, από αυτά που μας πολιορκούν και θέλουν να μας χειραγωγήσουν.

Γι΄ αυτό αδράξαμε την ευκαιρία που μας έδωσε το Ε.Π.Δ. ν΄ ασχοληθούμε με την τέχνη και τη διατηρήσαμε ζωντανή μέχρι σήμερα. Ενταχθήκαμε στην ομάδα του Ε.Π.Δ. και μέσα απ΄ αυτήν οργανώσαμε αποτελεσματικότερα τις καλλιτεχνικές μας δράσεις και αναπτυχθήκαμε πολιτισμικά και αξιακά.

Η πρώτη μας, λοιπόν, πρόταση αφορά στη σημασία της δημιουργίας εκπαιδευτικών ομάδων τέχνης, οι οποίες θα λειτουργούν ως πυρήνες αναστοχασμού, έκφρασης και παραγωγής καλλιτεχνικού έργου. Δημιουργοί των ομάδων αυτών μπορεί να είναι πολιτιστικές συλλογικότητες ή ακόμα και το σχολείο εκτός του διδακτικού του ωραρίου. Οι ομάδες αυτές θα πρέπει να λειτουργούν με διεπιστημονικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με τη μορφή της μη τυπικής και μη κερδοσκοπικής εκπαίδευσης. Εμψυχωτές τους μπορούν να είναι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί, καλλιτέχνες, ψυχολόγοι, πνευματικοί άνθρωποι, οι οποίοι θα εργάζονται συστηματικά και εθελοντικά. Ο τρόπος λειτουργίας του Ε.Π.Δ. αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στόχος, είναι οι ομάδες αυτές να λειτουργήσουν πειραματικά έτσι ώστε, όταν οι συνθήκες γίνουν κατάλληλες, ν΄ αποτελέσουν πρότυπο και για την τυπική εκπαίδευση.

Ομάδα σημαίνει συναδελφικότητα και αλληλοβοήθεια. Ενωμένες και ενωμένοι μπορούμε να παλέψουμε αποτελεσματικότερα για το κοινό καλό, που είναι συγχρόνως και το καλό του καθενός ξεχωριστά. Το σύστημα, μάς θέλει απομονωμένους, γιατί έτσι ελέγχει καλύτερα τις συμπεριφορές μας. Καλλιεργεί την ατομική προβολή, τη ζήλια και τον ναρκισσισμό. Το ίδιο κάνει και το σχολείο. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι κάθε μια και κάθε ένας από εμάς είναι ένα διαφορετικό άτομο με ξεχωριστή προσωπικότητα. Γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε τέλειοι. Προσπαθούμε, όμως, να βελτιώνουμε συνεχώς τους εαυτούς μας. Η κοινή μας καλλιτεχνική δράση στην ομάδα είναι ο τρόπος που μας βοηθά να προχωράμε, τόσο ομαδικά, όσο και προσωπικά.

Με τον ομαδικό τρόπο δουλειάς σχετίζονται και οι υπόλοιπες προτάσεις μας.

Πιστεύουμε ότι η τέχνη έχει ολιστικό και πολυτροπικό χαρακτήρα, γιατί η ίδια η νοημοσύνη είναι πολλαπλή και πολυπαραγοντική. Υποστηρίζουμε μια τέχνη που χρησιμοποιεί όλους τους τρόπους έκφρασης (κίνηση, εικόνα, δράμα, φωτογραφία, ποίηση) κι όλα τα σύγχρονα μέσα. Ολιστική έκφραση σημαίνει ενεργοποίηση όλων των ψυχοσωματικών μας δυνάμεων «με το σώμα, με το πνεύμα, με τις λέξεις, με την ενέργεια, με την υπέρβαση» (Θεόδωρος Τερζόπουλος). Επιδιώκουμε να κάνουμε τέχνη σωματική. Να εκφραστούμε αυθεντικά μέσα από το σώμα μας ανακαλύπτοντας την πραγματική του ενέργεια. Ελεύθερο από ό,τι το περιορίζει και το συνθλίβει είτε αυτό είναι οι αγοραίες σεξιστικές συμβάσεις είτε οι προκαταλήψεις του συντηρητισμού.

Προτείνουμε, επίσης, μια τέχνη βιωματική που εκφράζει τον εαυτό μας και γεννιέται από τα προσωπικά μας βιώματα. Τέχνη συγκίνησης κι όχι συναισθήματος, που απευθύνεται άμεσα στο κοινό και επιδιώκει τη συμμετοχή του. Που έχει ακτιβιστικό περιεχόμενο και απαντά σε καίρια κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα, όπως της κοινωνικής αδικίας, της φτώχειας, της πολιτισμικής ταξικότητας, των έμφυλων διακρίσεων.

Πλάι στις καλλιτεχνικές προτάσεις τοποθετούμε και τις ευρύτερες πολιτισμικές και αξιακές. Στην εποχή μας, προωθείται φανερά ο αξιακός πολιτισμικός σχετικισμός, στην πράξη όμως επικρατούν οι αξίες του χρήματος και της κερδοσκοπίας. Εμείς, αντίθετα, μελετούμε σε βάθος τις αισθητικές αξίες της παράδοσης κριτικά και με τρόπο που αρμόζει στη σύγχρονη εποχή. Η παράδοση είναι γι΄ εμάς η αφετηρία για νέα δημιουργία κι όχι η ταφόπλακα της καλλιτεχνικής έκφρασης μέσω της επανάληψης και της αντιγραφής.

Σεβόμαστε και μελετούμε τα έργα τέχνης του παρελθόντος. Παράλληλα, όμως, μας ενδιαφέρουν οι σύγχρονες μορφές έκφρασης τέχνης και ιδιαίτερα οι παραστατικές και μεταδραματικές πρακτικές (κίνηση, performance, δράμα, προσωπικές αφηγήσεις, μουσική, πολυμέσα κ.ά) που δίνουν χώρο στη διάδραση με το κοινό.

Αγωνιζόμαστε για να αποκτήσει η τέχνη τη θέση που της αξίζει στην κοινωνία και στην εκπαίδευση. Θέση αναστοχαστική κι όχι απλά διακοσμητική. Γιατί «η τέχνη είναι ισχυρότερη από τη γνώση, διότι αυτή επιθυμεί τη ζωή, ενώ η γνώση επιτυγχάνει, ως ύστατο στόχο της, μονάχα την εκμηδένιση» (Φρίντριχ Νίτσε). Προτείνουμε μια τέχνη ψυχοσωματικής έκφρασης και πνευματικότητας. Τέχνη που εκφράζει και υπηρετεί την ομορφιά της ζωής. Γιατί, «η ομορφιά κάποτε θα σώσει τον κόσμο» (Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι).

Στα λόγια της Σοφί Σολ –της νεαρής Γερμανίδας που το ναζιστικό καθεστώς εκτέλεσε το 1943, γιατί τόλμησε να υψώσει το ανάστημά της κατά του ολοκληρωτισμού, αλλά και εναντίον κάθε αντιδημοκρατικού καθεστώτος «Κάποιος, τελικά, έπρεπε να κάνει την αρχή»—, κρύβεται η απόφασή μας για τη σύνταξη αυτού του μανιφέστου.

Πιστεύουμε ότι αυτά που γράψαμε τα πιστεύουν και πολλοί άλλοι. Απλώς δεν τολμούν να εκφραστούν και φοβούνται∙ ίσως και τον ίδιο τον εαυτό τους.

Εμείς, όμως, δεν φοβόμαστε. Είμαστε εδώ και αγωνιζόμαστε γι΄ αυτά που πιστεύουμε.

Το ερώτημα είναι: «Εσείς με ποιους είστε;»

Δίον. Αύγουστος 2024

ΟΜΑΔΑ “DEEP EYES”: Πάμελα Πετάλλι, Κατερίνα Παπαναστασίου, Σωτηρία Παπαζήση, Γιώργος Μυτελέτσης, Διονυσία Φωτιάδου, Νάνσυ Τζιόλη, Αναστασία Παπαναστασίου, Θεοδώρα Λαζάρου, Πασχαλίνα Γιαννάκη, Ελένη Τόκα, Σταυρίνα Βάια, Νικόλαος Γραίκος.