«ΟΜΟΡΦΙΑ»: ΣΧΟΛΙΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ | ΕΝΝΟΙΕΣ 2

Dante Gabriel Rossetti (1828–1882). Ecce Ancilla Domini! (Ιδού η δούλη Κυρίου) [Λεπτ.]. 1849–50. Ελαιογραφία σε μουσαμά. 724 x 419 mm. Λονδίνο, Tate Gallery 

Η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το λεγόμενο Πάσχα του καλοκαιριού, κυριαρχεί αυτές τις μέρες. Ασχέτως με τη θρησκευτική σημασία της εορτής, η μορφή της Παναγίας, ως σύμβολο πόνου και μητρικής αφοσίωσης, έχει τεράστια πολιτισμική δυναμική στον ελληνικό λαό. Η Παναγία ενσαρκώνει τη «λαϊκή» μάνα, που συμπαραστέκεται σε κάθε συμφορά και ανάγκη. Είναι χαρακτηριστική η ανθρώπινη διάσταση, που δίνει ο Κωνσταντίνος Βάρναλης στη μορφή της Παναγίας, όταν περιγράφει τη μητρική της φροντίδα προς τον Χριστό: 

Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ, 

να σκύβω την ανάσα σου ν’ ακώ, πουλάκι μου ζεστό, 

να σου τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι 

κι ύστερ’ απ’ το παράθυρο με καρδιοχτύπι θα κοιτώ 

που θα παγαίνεις στο σκολειό με πλάκα και κοντύλι… 

(Κ. Βάρναλης, «Οι πόνοι της Παναγιάς». Απόσπασμα από τους: Σκλάβους Πολιορκημένους, Μέρος Πρώτο: Το Θεϊκό ήτοι Το Ανθρώπινο Πάθος) 

Η μορφή, όμως, της Παναγίας προκαλεί σε πολλές αναστοχαστικές σκέψεις σχετικά με υψηλές έννοιες, όπως της ομορφιάς και της πνευματικής καθαρότητας. 

Ιστορικά ιδωμένη, η έννοια της θεάς μητέρας είναι πανάρχαια. Λατρεύτηκε ως θεότητα της γονιμότητας και της τέλειας ομορφιάς. Στον χριστιανισμό η υπέρτατη μητέρα είναι η Θεοτόκος, δηλαδή αυτή που έτεκε (γέννησε) τον Θεό, η οποία είναι συγχρόνως και Παναγία, δηλαδή αυτή που είναι αγία σε όλα (πάντα). Στη χριστιανική γραμματεία και θεολογία υπάρχουν πάρα πολλά κείμενα, που εξηγούν και ερμηνεύουν τη μορφή της Παναγίας σε σχέση με το μυστήριο της Θείας Ενανθρώπησης. Από την πλούσια αυτή γραμματεία θα μπορούσαμε να αντλήσουμε πολλές σκέψεις σχετικά με τον χαρακτήρα και τον πνευματικό νόημα της Παναγίας. 

Η Παναγία, λοιπόν, είχε επιλέξει από παιδούλα έναν δρόμο καθαρότητας, τον οποίο πέτυχε με βάση τη μελέτη και γνώση του νόμου του Θεού, τον οποίο μετασχημάτισε σε καθημερινή πρακτική. Η μελέτη βοήθησε την Παναγία να διαμορφώσει καλύτερο και ωριμότερο χαρακτήρα. Έτσι, υιοθέτησε υψηλά αξιακά πρότυπα, που την οδήγησαν όχι μόνο να πράττει το καλό, αλλά και να ελέγχει τις εσωτερικές της προδιαθέσεις, δηλ. τις σκέψεις και τις επιθυμίες της. Είχε μάθει ότι, από τη σκέψη και τις επιθυμίες γεννιέται η πράξη. Έτσι, όπως έγραφε ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «πάσης βιωτικής και σαρκικής επιθυμίας τον νουν αποστήσασα και ούτω παρθένον την ψυχήν συντηρήσασα συν τω σώματι», δηλαδή, αφού έδιωξε από το μυαλό της κάθε επιθυμία που σχετίζεται με την πεζή καθημερινότητα, αλλά και τα πάθη του σώματος, κατάφερε να καθαρίσει πρώτα το μυαλό της και μετά να μείνει καθαρή και στο σώμα. Είχε την καλή «φιλοδοξία», ότι της αξίζουν ανώτερα πράγματα και γι΄ αυτό ποθούσε στη ζωή της να κατακτήσει ό,τι πιο σπουδαίο και ό,τι πιο όμορφο μπορούσε. Είχε ταπεινή αυτοπεποίθηση στον εαυτό της, γιατί εμπιστευόταν στην πορεία της τους γονείς της και είχε υπακοή σε πνευματικούς ανθρώπους. Η καλή αυτοπεποίθηση την έκανε χαρούμενο κορίτσι, χωρίς νεύρα και άγχη και κυρίως χωρίς ζήλιες και μίση. Προσευχόταν, που σημαίνει ότι είχε την ωριμότητα να ζητάει βοήθεια από κάτι ανώτερο και όχι να νομίζει ότι τα ξέρει όλα και ότι είναι παντοδύναμη. Με αυτόν τον απλό και χαριτωμένο από τον Θεό δρόμο, έφτασε πολύ γρήγορα να γίνει όμορφη όχι μόνο στο σώμα –με μιαν ομορφιά που ακτινοβολούσε καθαρότητα— αλλά και στην ψυχή. Το ένα πρόσθετε στο άλλο. Και μόλις ωρίμασε περισσότερο έγινε εικόνα της ίδιας της ομορφιάς. Όπως έγραφε και πάλι ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, έγινε «θυγάτριον θεοπόθητον», δηλαδή κορίτσι που το πόθησε ο ίδιος ο Θεός. Φοβερή σκέψη. Είναι θαυμαστό να σκεφτεί κανείς ότι ένα απλό κορίτσι του λαού γίνεται αντικείμενο θεϊκής προσοχής και θαυμασμού! Με απλό τρόπο, εν τέλει, πετυχαίνεται η ομορφιά. Ο μόνος της εχθρός είναι η έλλειψη βούλησης και θέλησης. 

Με αφορμή, λοιπόν, τη μελέτη της μορφής της Παναγίας και των υψηλών πνευματικών εννοιών με τις οποίες αυτή συνδέεται, οι έφηβες του «Εργαστηρίου» ασχολήθηκαν με την έννοια της ομορφιάς με βάση το ερώτημα: «Τι σημαίνει για σένα ομορφιά;». 

Δημοσιεύουμε στη συνέχεια μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις απαντήσεις τους: 

«Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για την ομορφιά σαν ομάδα. Δύσκολο, όμως, να κατανοήσουμε τι τελικά σημαίνει ομορφιά για εμάς προσωπικά. Βασικά, όσο θα μεγαλώνουμε και θα ωριμάζουμε, τόσο θα αλλάζουν συνεχώς και οι απόψεις μας πάνω σε αυτό το θέμα. Ομορφιά για μένα πλέον είναι ο εσωτερικός κόσμος των ανθρώπων. Οι ψυχές τους! Η εξωτερική εμφάνιση δεν μου λέει τίποτα πια. Τι να το κάνω, εάν είναι κάποιος αντικειμενικά και σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής είναι όμορφος, ενώ μέσα του κρύβεται μια μικρή κόλαση; Η εξωτερική εμφάνιση είναι κάτι πολύ ρηχό στην εποχή που ζούμε τώρα. Όλοι και όλες μπορούν να ανταποκριθούν στα ανούσια και προκλητικά στερεότυπα της εξωτερικής ομορφιάς. Δεν με συγκινούν καθόλου! Ελάχιστοι όμως μπορούν στα στολίσουν με θεία χάρη τον ψυχικό τους κόσμο και να ντύσουν την καρδιά τους με τα καλά της. Κανείς από εμάς και ποτέ δεν θα μπορέσει να μοιάσει έστω και λίγο στις ομορφιά και χάρη της Παναγίας μας, την οποία τόσοι καλλιτέχνες τίμησαν με ευλάβεια και θαυμασμό στο πρόσωπο της. Τέλος, θα μπορούσα να κάνω μια παρομοίωση όσο αναφορά τον εξωτερικό και εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Ο εξωτερικός κόσμος θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την τωρινή μας ανούσια ζωή σε αυτό τον κόσμο, ενώ η εσωτερική εμφάνιση με τη ζωή στον Παράδεισο του Κυρίου μας… Πόσο αγαλλίαση και ανατριχίλα έστω και στην σκέψη του Παραδείσου. Σκεφτείτε τι αξίζει πιο πολύ!» (Βαγγελίτσα Τσιμήτρη, 16/8/2020). 

«Πιστεύω ότι η ομορφιά δεν βρίσκεται μόνο σε έναν άνθρωπο μπορεί να βρίσκεται και σε έναν τόπο ή ακόμα και σε ένα αντικείμενο. Κατά την άποψή μου ομορφιά δεν σημαίνει μόνο να είσαι καλοντυμένος ή βαμμένος εξωτερικά, σημαίνει να είσαι και ψυχικά όμορφος για να νιώθεις όμορφος να κοιτιέσαι στον καθρέφτη και να αγαπάς τα ελαττώματα σου όσο άσχημα και αν είναι. Γιατί, έτσι γεννηθήκαμε όλοι οι άνθρωποι με ελαττώματα και δεν μπορούμε να το αλλάξουμε» (Αναστασία Παπαναστασίου, 16/8/2020). 

«Γενικά, όταν ακούμε τη λέξη ομορφιά στο μυαλό μας έρχεται κατευθείαν η εξωτερική ομορφιά που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Δεν μπορώ να πω ότι δεν σκέφτομαι κι εγώ την εξωτερική ομορφιά, αλλά θα ήταν ενδιαφέρον νε εξετάσουμε τι έχει περισσότερη σημασία· η εξωτερική ή η εσωτερική ομορφιά; Μπορεί κάποιος εξωτερικά να είναι πρότυπο ομορφιάς, αλλά εσωτερικά να έχει τόση ασχήμια που να τον κάνει πραγματικά άσχημο. Καμιά φορά, όμως, μπορεί να συμβαίνει και το ακριβώς αντίθετο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι γυναίκες που βάφονται έντονα και με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να καλύψουν κάποιες «ατέλειες» που μπορεί να έχουν στην εξωτερική τους εμφάνιση. Γιατί, λοιπόν, δεν αφιερώνουμε τον χρόνο αυτόν στο να καλυτερέψουμε την εσωτερική μας ομορφιά, αντί να κοιτάμε να καλυτερέψουμε την εξωτερική μας εμφάνιση;» (Ευαγγελία Παπαναστασίου, 16/8/2020). 

"Η ομορφιά, για εμένα, πηγάζει αρχικά από την ψυχή του ανθρώπου. Ομορφιά σημαίνει καλοσύνη, αγάπη, αθωότητα, χαρά. Όταν κάποιος έχει φτάσει στο σημείο να καλλιεργεί μέσα του αυτά τα συναισθήματά, αυτή την ομορφιά, τότε είναι ένας όμορφος άνθρωπος με μια όμορφη ψυχή. Η ομορφιά είναι εσωτερική και συνάμα εξωτερική, όταν κάποιος είναι όμορφος εσωτερικά, τότε αυτόματα η εξωτερική του εμφάνιση φαντάζει όμορφη. Η ομορφιά υπάρχει παντού, σε έναν άνθρωπο, σε ένα αντικείμενο, σε ιστορίες, στη φύση, στα ζώα. Και μπορούμε να τη βλέπουμε καθημερινά αρκεί να γίνουμε εμείς αρχικά όμορφοι, πριν να είναι πολύ αργά".(Πάμελα Πετάλλι, 16/8/2020). 

«Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι η ομορφιά είναι κάτι εξωτερικό χωρίς κάποιο ιδιαίτερο νόημα. Για μένα η ομορφιά είναι κάτι βαθύτερο, άπιαστο, ξεχωριστό. Οι περισσότεροι όταν ακούν τη λέξη ομορφιά στο μυαλό τους έρχεται κάτι πονηρό. Για παράδειγμα στην ηλικία που βρισκόμαστε υπάρχει το στερεότυπο της όμορφης έφηβης που τα αγόρια είναι τρελαμένα μαζί της. Αλλά όπως προανέφερα είναι ένα στερεότυπο που επιβάλλεται από την κοινωνία. Ας σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τόσο «πεζά» και ας αρχίσουμε να θεωρούμε ότι η ομορφιά βρίσκεται παντού. Ας ξεχάσουμε την εξωτερική εμφάνιση κι ας ψάξουμε μια βαθύτερη ομορφιά. Ο Θεός έπλασε έναν όμορφο κόσμο και εμείς αντί να τον παρατηρήσουμε εστιάζουμε στην ομορφιά του σώματος» (Πασχαλίνα Γιαννάκη, 16/8/2020).