ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ “ΧΩΡΙΣ ΤΙΤΛΟ” (1995) ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ | ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 39 | MULTIMODAL TEXTS 39

Μιχάλης Μανουσάκης. Χωρίς τίτλο. 1995. Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο. 210 × 150 εκ. Πηγή: Μ. Μανουσάκης. Κατάλογος Έκθεσης. Κείμενο: Θανάσης Χατζόπουλος. Artforum Gallery, Θεσσλονίκη, Μάρτιος 1996

Ο πίνακας του Μιχάλη Μανουσάκη (γεν. 1953) εντάσσεται στη σειρά των έργων του «Χωρίς τίτλο». Στα έργα αυτά ο ζωγράφος πλάθει μια δική του πραγματικότητα, η οποία αν και βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία, εν τούτοις αναπαριστά μια εννοιακή και ιδεατή εικόνα του κόσμου. Με τον τρόπο αυτό ο ζωγράφος δημιουργεί έναν σουρεαλιστικό χώρο κατασκευάζοντας αινιγματικές και φιλοσοφικές εικόνες, στις οποίες τα στοιχεία της πραγματικότητας, όπως η θάλασσα, η βάρκα, το δένδρο, το σπίτι, η σκάλα κ.ά. λειτουργούν ως σύμβολα που προκαλούν συνειρμικές και μνημονικές εικόνες και αφηγήσεις.

Στα παιδιά παρουσιάστηκε ο πίνακας και με βάση την τεχνική της εμβύθισης το ερώτημα που τέθηκε ήταν: «Παρατηρήστε τον πίνακα του Μιχάλη Μανουσάκη “Χωρίς τίτλο” (1995, ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 210 × 150 εκ.). Φανταστείτε ότι “μπαίνετε” μέσα τον πίνακα. Γράψτε ένα κείμενο με βάση τα ερωτήματα: Πώς θα ενεργούσατε και πώς θα κινούσασταν μέσα σε αυτόν; Τι σκέψεις θα κάνατε; Ο πίνακας δεν έχει τίτλο. Τι τίτλο θα δίνατε εσείς;»

Η σκάλα προς το εξωπραγματικό

Της Θεοδώρας Λαζάρου

«Μόλις αντικρίζω το τοπίο που έχω μπροστά μου μένω άναυδη από την εκπληκτική του θέα. Πλησιάζω ένα βήμα πιο κοντά. Νιώθω την καυτή άμμο στα πόδια μου. Άραγε σε ποιο καλά κρυμμένο μυστικό οδηγεί αυτή η σκάλα; Αξίζει τον κόπο να την ανέβω; Τι θα κερδίσω; Είναι μερικές από τις σκέψεις μου. Ένα βήμα πιο κοντά και το πόδι μου σχεδόν αγγίζει το πρώτο σκαλοπάτι. Δεν με νοιάζει για το που θα οδηγηθώ. Θέλω απλά να το τολμήσω! Μετά το πρώτο σκαλί έρχεται το δεύτερο και μετά το τρίτο… Δεν μπορώ να σταματήσω τον εαυτό που από το να ανεβαίνει με μανία τα σκαλοπάτια της σκάλας. Είμαι σχεδόν στο τελευταίο σκαλοπάτι. Αξίζει ή όχι τελικά; Και αν γλιστρήσω; Θα ξέρω τουλάχιστον πως είχα το θάρρος να φτάσω ως εδώ. Ό,τι και αν γίνει θα ξέρω! Ανεβαίνω και το τελευταίο σκαλί. Όμως, αυτό που αντικρίζω με σοκάρει. Δεν υπάρχει τίποτα τελικά! Μήπως υπάρχει κάτι που εγώ απλά δεν το βλέπω; Δεν ξέρω! Από εδώ πάνω μπορώ να δω κάθε γωνιά της ερήμου. Κάθε κόκκος άμμου από εδώ πάνω, φαίνεται σαν ένα μικρό μαργαριτάρι στον απέραντο ωκεανό. Και ο καυτός ήλιος φαίνεται σαν μια κατακίτρινη ακίνδυνη μαργαρίτα».
Τότε όλη αυτή η υπόθεση της «σκάλας» μου φαινόταν ανούσια. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν ότι ανέβηκα τόσα σκαλιά για το τίποτα. Τώρα όμως που το σκέφτομαι καλύτερα δεν είναι έτσι. Καλά λένε λοιπόν πως, άλλοι βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο και άλλοι μισοάδειο. Κατέβηκα τα σκαλιά με βήματα βαριά και κουρασμένα και απομακρύνθηκα με έναν αργόσυρτο βηματισμό από εκεί. Δεν ήθελα άλλο να βρίσκομαι κοντά στην σκάλα. Ανεξήγητο το γιατί. Ίσως γιατί όταν εμείς οι άνθρωποι ανακαλύπτουμε κάτι ανώτερο από εμάς, σπεύδουμε να απομακρυνθούμε όσο τον δυνατό γρηγορότερα. Μην τύχει και πετροβολήσει τις σκέψεις μας η ιδιόρρυθμη ¨απειλή" του εξωπραγματικού. Αν με ρωτάτε τι τίτλο θα έδινα σε αυτήν μου την εμπειρία τότε σίγουρα θα σας έλεγα: «η σκάλα προς το εξωπραγματικό».

Ο δικός μου δρόμος για το φεγγάρι

Της Πασχαλίνας Γιαννάκη

Και ξαφνικά βρίσκομαι σ’ αυτό τον περίεργο τόπο. Ποιοι είναι οι άνθρωποι που τον κατοικούν δεν ξέρω, το μόνο που βλέπω είναι αυτό το κτίριο. Όχι δεν είναι κτίριο. Μοιάζει με σκάλα αλλά και πάλι δεν είμαι σίγουρη. Μα πώς γίνεται να βρίσκεται κάτι τέτοιο εδώ; Είμαι περίεργη και ίσως αν ανέβω θα παρατηρήσω καλύτερα τον τόπο τριγύρω. Προσπαθώντας, όμως, να ανέβω καταλαβαίνω ότι δεν μπορώ. Δυσκολεύομαι αλλά δεν θέλω να τα παρατήσω. Νιώθω να κατεβαίνω προς τα κάτω παρά να ανεβαίνω προς τα πάνω. Όχι θα τα καταφέρω και θα συνεχίσω. Επιτέλους, φτάνω στην κορυφή. Η θέα από εδώ είναι όμορφη και μου προκαλεί συναισθήματα αγαλλίασης. Το φεγγάρι φαίνεται ολοκάθαρα· μόλις αρχίζει την πρώτη του φάση. Είμαι τόσο κοντά στον ουρανό που νιώθω ότι αν απλώσω το χέρι μου θα αγγίξω το φεγγάρι. Είναι ωραίο το συναίσθημα να βρίσκεσαι μόνη, σε έναν χώρο ανοικτό, που σε κάνει να νιώθεις απελευθερωμένη. Δεν ξέρω που βρίσκομαι, αλλά αυτός ο τόπος είναι για μένα ο δικός μου «δρόμος για το φεγγάρι».


Εκκωφαντική γαλήνη

Της Ευαγγελίας Τσιμήτρη 

Κλείνω τα μάτια και όταν τα ανοίγω και πάλι, βρίσκομαι μέσα στον πίνακα και αποτελώ κι εγώ κομμάτι του. Αρχικά με θαμπώνει το όλο περιβάλλον. Είναι τόσο εξωπραγματικό! Επικρατεί γαλήνη και ηρεμία. Θέλω για πάντα να μείνω εκεί. Περιεργάζομαι το περιβάλλον και τον χώρο. Έπειτα επικεντρώνω το βλέμμα μου στη σκάλα. Είναι αρκετά ψηλή. Περπατώ γύρω της για να την δω από όλες τις οπτικές γωνίες. Δεν παρουσιάζει πολλές διαφορές. Μόνο που η πίσω της όψη φωτίζεται από την λάμψη του φεγγαριού και δημιουργεί περίεργες σκιές στο έδαφος. Πιάνω το χώμα. Ενώ φαίνεται τραχύ, όταν το αγγίζεις είναι μαλακό. Επιστρέφω και στέκομαι μπροστά από τα σκαλοπάτια. Είναι πολύ ψηλή. Θέλω να την ανέβω. Και αυτό κάνω. Αρχίζω να ανεβαίνω ένα ένα τα σκαλοπάτια. Φτάνω στο πιο ψηλό σκαλοπάτι. Υπέροχο συναίσθημα! Η θέα του φεγγαριού είναι υπέροχη από εδώ. Στέκομαι για λίγο και θαυμάζω το τοπίο. Έπειτα ξαπλώνω και απολαμβάνω τη θέα του φεγγαριού, αλλά και τη γαλήνια ησυχία που επικρατεί αφού είμαι μόνη στο τοπίο. Δεν νιώθω φόβο που είμαι μόνη. Μου αρέσει αυτή η γαλήνη. Νιώθω ήρεμη μα και ταυτόχρονα γενναία, όταν φτάνω στην κορυφή της σκάλας. Δεν σκέφτηκα ποτέ να μην ανέβω. Δεν δίστασα, παρόλο που γενικά δεν είμαι και τόσο τολμηρή. Και το κυριότερο απ΄ όλα, ένιωσα να μου φεύγει ένα άγχος, όταν βρισκόμουν σε αυτό το ήρεμο τοπίο. Ήταν σαν να σταμάτησε ο χρόνος. Τόσο περίεργο συναίσθημα! Ηρεμία και γαλήνη, αλλά και ένταση όταν φτάνοντας στην κορυφή ένιωσα την καρδία μου να φεύγει απ΄τη θέση της. Γι΄ αυτό αν μου ζητούσαν να δώσω έναν τίτλο στον πίνακα θα τον ονόμαζα “Εκκωφαντική γαλήνη”. 

Ο δρόμος προς το άγνωστο

Της Ελένης Τόκα

Αν ήμουν μέσα στον πίνακα θα ανέβαινα τα σκαλιά. Θα καθόμουν στο ψηλότερο. Από εκεί θα παρατηρούσα τον κόσμο γύρω μου· το περιβάλλον, τον ουρανό, τη γη, την ατμόσφαιρα. Μετά θα έκλεινα τα μάτια. Θα σκεφτόμουν. Μακριά από τη σκληρή πραγματικότητα. Μακριά από το κινητό. Μακριά από τον κόσμο. Μόνο εγώ και οι σκέψεις μου. Ίσως ακόμη να μη σκεφτόμουν τίποτα. Θα καθόμουν να απολαύσω τη μοναξιά, τη γαλήνη, την ηρεμία. Σίγουρα θα σκεφτόμουν πως όλο αυτό θα τελειώσει και θα γυρίσω στην πραγματικότητα. Θα προσπαθούσα να το απολαύσω όσο περισσότερο μπορούσα. Θα σκεφτόμουν και κάτι άλλο. Γιατί στη μέση της ερήμου να βρίσκονται αυτά τα σκαλιά; Και γιατί μόνο οχτώ; Γιατί δεν οδηγούν πουθενά; Ή μήπως οδηγούν κάπου; Όχι κυριολεκτικά, αλλά μεταφορικά.
Πολύ θα ήθελα να είναι πραγματικό αυτό το τοπίο. Να βρισκόμουν σε αυτά τα σκαλιά. Να περνούσαν αυτές οι σκέψεις από το μυαλό μου. Το μόνο πρόβλημα θα ήταν ότι όλο αυτό κάποια στιγμή θα τελείωνε. Ενώ τώρα έχω χίλια πράγματα να σκεφτώ. Τόσες υποχρεώσεις. Τόσα ερωτήματα. Για το μέλλον. Ακόμη και για το παρόν.

Χωμάτινη σκάλα

Της Κατερίνας Παπαναστασίου 

Το πρώτο πράγμα που θα έκανα θα ήταν να ανέβω τη σκάλα. Παρόλο που, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν οδηγεί πουθενά. Μετά θα κατέβαινα και θα παρατηρούσα γύρω μου τι υπάρχει. Θα πήγαινα πίσω από τη σκάλα για να ανακαλύψω μήπως κάτι κρύβεται εκεί. Θα "έπαιζα" με τα χώματα και θα προσπαθούσα να σηκώσω σκόνη. Ίσως έβγαζα και τα παπούτσια μου για να νιώσω καλύτερα το χώμα. Θα το έπιανα με τις χούφτες μου και θα το πετούσα στον αέρα. Θα έτρεχα γύρω από τη σκάλα μέχρι να εξαντληθώ. Θα μιλούσα και θα τραγουδούσα δυνατά. Για να ξεκουραστώ θα καθόμουν στα σκαλιά ή πίσω από τη σκάλα, σε ένα σημείο που θα υπήρχε σκιά. Ίσως να ζωγράφιζα ή να φωτογράφιζα διάφορα πράγματα που μπορεί να κάποιος να δει από την κορυφή της σκάλας, όπως το φεγγάρι ή κάτι που ίσως υπάρχει από πίσω. Επίσης, θα πήγαινα στο σημείο που αλλάζει η υφή του εδάφους και θα άγγιζα εκείνο το χώμα για να δω τι διαφορά έχει με το άλλο. Θα "έπαιζα" και με αυτό για να βρω τις διαφορές τους. Θα προτιμούσα να ήμουν μόνη για να μπορώ να σκεφτώ και να ηρεμήσω. Θα σκεφτόμουν τα προβλήματα που με απασχολούν και θα προσπαθούσα να βρω κάποια λύση. Ίσως πάλι να μην σκεφτόμουν τίποτα και απλά να απολάμβανα την ησυχία και τη θέα.
Είναι σίγουρο ότι θα με απασχολούσε το θέμα, γιατί κάποιος να χτίσει μια σκάλα στη μέση του πουθενά. Ποιος ήταν αυτός που την έχτισε και και με ποιον τρόπο. Φαίνεται πως είναι φτιαγμένη από χώμα κι όχι από τα σταθερά υλικά με τα οποία συνήθως κτίζονται οι σκάλες όπως το μπετόν. Γιατί μια χωμάτινη σκάλα στη μέση του πουθενά; Αναπάντητο ερώτημα.

Η σκάλα που αγγίζει τον ουρανό

Της Πέμελας Πετάλλι 

Εάν είχα τη δυνατότητα να «μπω» στον πίνακα θα περπατούσα αργά γύρω από τη σκάλα με σκοπό να ερευνήσω όλο το μέρος με τα μάτια μου. Θα ήθελα να νιώσω με τα χέρια μου την υφή της σκάλας και του χώματος. Ύστερα θα ανέβαινα τη σκάλα, θα στεκόμουν στην άκρη και θα καθόμουν. Θα ήμουν εντυπωσιασμένη από το μισοφέγγαρο, τα χρώματα και τον αέρα που φαντάζομαι θα αισθανόμουν. Οι σκέψεις μου θα ήταν μπερδεμένες, γεμάτες απορίες, αλλά θα χαιρόμουν τη στιγμή που θα ζούσα σε ένα τέτοιο τοπίο. Μετά από διάφορες σκέψεις θα ερχόταν στο νου μου ακόμα και η ζωή, ο ουρανός , η ελευθερία και η δύναμη. Θα περίμενα και πουλιά να πετάνε ελεύθερα στον ουρανό και εγώ να τα θαυμάζω.