ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΕΤΟΣ 2023 | ΣΠΟΛΙΑ 14

 

Caspar David Friedrich (1774-1840). Βαθιά στο δάσος, στο φως του φεγγαριού. 1823-30. Ελαιογραφία σε μουσαμά. Βερολίνο, Alte Nationalgalerie (Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη)

Νέος χρόνος... Εάν το σκεφτούμε ορθολογιστικά, δεν έχουμε και πολλά πράγματα να πούμε, πέραν το ότι συμβαίνει μια τυπική αλλαγή της νύχτας με την ημέρα. Πράγματι, εάν το καλοσκεφτούμε, ο χρόνος και ειδικά ο ημερολογιακός χρόνος, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία ανθρώπινη κατασκευή, για να οριοθετήσουμε τη φυσική κίνηση των πάντων, από το παρόν προς το μέλλον και ποτέ προς το παρελθόν. Ο χρόνος στη Φυσική είναι θεμελιώδης ποσότητα, όπως η μάζα και ο χώρος, και μετριέται με βασική μονάδα μέτρησης το δευτερόλεπτο, που ισοδυναμεί σε 9.192.631.770 περιόδους της ακτινοβολίας που παράγεται από τη μετάπτωση μεταξύ δύο επιπέδων ενέργειας του ατόμου καισίου-133 (Cs). Η ειδική θεωρία της σχετικότητας υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει απόλυτος χρόνος και ότι η φυσική πορεία από το παρόν προς το μέλλον μπορεί να επιβραδυνθεί, όταν κινούμαστε σε ασύλληπτα μεγάλες ταχύτητες, όπως η ταχύτητα του φωτός (300.000 χλμ. το δευτερόλεπτο).

Βέβαια, όλα αυτά δεν έχουν και τόση σημασία, εάν προσεγγίσουμε τον χρόνο στην ανθρώπινη διάστασή του. Στην καθημερινότητά μας αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο με βάση την ωρολογιακή του ποσοτικοποίηση. Λέμε, τι ώρα είναι ή τι μέρα είναι ή τι χρόνο έχουμε. Φυσικά στην καθημερινότητά μας ο χρόνος μπορεί να επιβραδύνεται ή να επιταχύνεται ανάλογα με τη συναισθηματική μας κατάσταση, τα ενδιαφέροντά και την ευαισθησία μας.

Η «αλλαγή του χρόνου» λειτουργεί κι αυτή με βάση την ανθρώπινη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Εάν είμαστε με χαρούμενη παρέα, ο νέος χρόνος θα έρθει γρήγορα. Εάν είμαστε μόνοι μας ο νέος χρόνος θα έλθει αδιάφορα. Εκτός κι αν οι σκέψεις μας είναι αναστοχαστικές και ανακαλούν τις ετήσιες εμπειρίες μας, οπότε ο νέος χρόνος έρχεται αργά, ίσως και βασανιστικά εάν η μνημονική μας ανάκληση είναι επώδυνη.

Όπως και αν το αντιμετωπίσει κανείς, το φαινόμενο της αλλαγής του χρόνου είναι μία σημαντική ανθρώπινη στιγμή την οποία όλοι λίγο ή πολύ αντιλαμβάνονται ως τέτοια.

Σκέφτηκα με την αλλαγή του χρόνου να σας στείλω τον παραπάνω πίνακα του ρομαντικού ζωγράφου του 19ου αι. Caspar David Friedrich (1774-1840). Τον φωτογράφισα στην Alte Nationalgalerie (Παλαιά Εθνική Πινακοθήκη) του Βερολίνου. Ο τίτλος του είναι «Βαθιά στο δάσος, στο φως του φεγγαριού».

Πώς, όμως, μπορεί να συνδέεται ο πίνακας αυτός με την αλλαγή του χρόνου; Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε το νόημά του.

Τι παρατηρούμε αρχικά; Δάσος μέσα στη νύχτα, ολόγιομο φεγγάρι και δύο μορφές γύρω από τη φωτιά. Ο ζωγραφικός χώρος χωρίζεται σε δύο επίπεδα περίπου στο 1/3 του ύψους. Στο κατώτερο «τρίτο» κυριαρχεί το έδαφος, λίγα δένδρα και οι μικρές σιλουέτες των δύο ανθρώπων γύρω από τη φωτιά. Στο πάνω και μεγαλύτερο μέρος κυριαρχεί το δάσος και ο ουρανός και βέβαια το ολόγιομο φεγγάρι, το οποίο προβάλλει μέσα από ένα φυσικό άνοιγμα των φυλλωμάτων στη χρυσή τομή του πλάτους του πίνακα. Οι δύο χώροι διαχωρίζονται και χρωματικά. Στο κάτω μέρος κυριαρχούν τα θερμά και γαιώδη χρώματα και στο πάνω τα ψυχρά με κυρίαρχο το γαλάζιο σε διάφορες αποχρώσεις. Ο διζωνική σύνθεση οδηγεί το βλέμμα μας από κάτω προς τα πάνω.

Χαρακτηριστική είναι η παράλληλη λειτουργία των δύο φωτιστικών πηγών. Στο κάτω μέρος η φωτιά δημιουργεί μια φυσική «αγκαλιά», στην οποία ζεσταίνονται οι δύο μορφές. Στο πάνω μέρος κυριαρχεί ο κατάλευκος δίσκος του φεγγαριού που μαγνητίζει το βλέμμα του θεατή. Οι δύο πηγές συνδέονται με ένα νοητό «μονοπάτι», που ξεκινάει από τη φωτιά, ανεβαίνει ελισσόμενο ανάμεσα στα δύο υψώματα, περνάει ανάμεσα στο άνοιγμα που σχηματίζουν τα δέντρα για να καταλήξει στο φεγγάρι. Η ατμόσφαιρα αποπνέει μυστήριο, ποίηση και ρομαντική ένταση.

Οι ερμηνείες είναι πολλές. Για την περίσταση προτιμώ την πιο συμβολική. Η φωτεινή και ζεστή «αγκαλιά» στο κάτω μέρος θα μπορούσε να είναι ο εαυτός μας. Το ολόγιομο φεγγάρι είναι η ελπίδα μας για το αύριο. Το νοητό μονοπάτι είναι ο τρόπος για να φτάσουμε από το παρόν στο μέλλον. Είναι ένας δρόμος μυστικός, αλλά βατός, που ξεκινάει από την καρδιά μας και ανοίγεται στο φως. Χρειάζεται όμως η καρδιά μας να είναι καλά προφυλαγμένη από το απειλητικό σκοτεινό δάσος. Να μπορεί να ζεσταίνεται από τη μυστική φλόγα της ενδοσκόπησης. Όσο πιο δυνατή είναι αυτή φλόγα της καρδιάς μας, τόσο πιο πολύ θα φωτίζει το μυστικό μονοπάτι, για να φτάσουμε στο ολόφωτο ξέφωτο της γνώσης, της σοφίας και της φωτεινής αγάπης που είναι το φεγγάρι.

Ο Caspar David Friedrich, ο οποίος ήταν βαθυστόχαστη και μελαγχολική προσωπικότητα, υπερασπιζόταν με σθένος την ακεραιότητα των ιδεών του, προτιμώντας την απομόνωση και την εσωτερική περισυλλογή. Έγραφε συγκεκριμένα:

«Δεν είμαι τόσο αδύναμος ώστε να υποκύψω στις απαιτήσεις της εποχής μου, ειδικά όταν έρχονται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις μου. Υφαίνω ένα “κουκούλι” γύρω μου. Θα αφήσω τον χρόνο να αποκαλύψει τι θα βγει από αυτό: μια λαμπρή πεταλούδα ή ένα σκουλήκι;».

Άραγε, μπορεί το νόημα του πίνακα να πραγματωθεί στην ομάδα μας τη νέα χρονιά που μόλις μπήκε; Εξαρτάται από την προδιάθεσή μας και κυρίως από τη θέλησή μας ν΄ ανέβουμε πιο ψηλά, πιο φωτεινά και κυρίως πιο «ποιητικά». Αρκεί, όμως, αυτό;