ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΟΥΤΟΠΙΕΣ» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ: ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΠΙΕΡΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ (54ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ, 1 ΚΑΙ 3.9.2025)

 

Του Αντώνη Κάλφα

antoniskalfas@yahoo.gr

[Εφ. Ολύμπιο Βήμα, Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου 2025, στήλη Μικροϊστορικά και διαδικτυακή έκδοση https://olympiobima.gr/gia-tin-parastasi-outopies-tou-nikou-graikou-ena-monadiko-pieriko-ypodeigma-gia-tin-chrisi-ton-technon-stis-meres-mas/

«Καλό εἶναι νά ὑπάρχεις, ἀλλά νά ζεῖς εἶναι ἄλλο πρᾶγμα» Φώτης Κόντογλου (1895-1965)

Εδώ και κάποια χρόνια, αθόρυβα και ουσιαστικά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ολύμπου, συμβαίνει κάτι εξαιρετικό: η ομάδα πολυτροπικών δραστηριοτήτων που οργανώνει ο Νίκος Γραίκος επιχειρεί να παρέμβει στο σύγχρονο πολιτισμικό τοπίο με θεατρικά έργα, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, με λόγο και αντίλογο, με συνέργειες και σύμπραξη και άλλων συλλογικοτήτων (στις φετινές Ουτοπίες η ομάδα των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης άφησε άριστες εντυπώσεις).

Δεν πρόκειται για το ανέβασμα απλώς κάποιων έργων ούτε για το δόγμα η τέχνη για την τέχνη αλλά για μια ουσιαστική και εκ βάθρων αναζήτηση του σκοπού για τον οποίον οι άνθρωποι ζούν, σχεδιάζουν τη ζωή τους και ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο. Πρόκειται δηλαδή για ένα αληθινό σχολείο τέχνης (ιδεών, πρακτικών, τεχνοτροπικών και καλλιτεχνικών ιδιωμάτων), ένα σχολείο δηλαδή στο οποίο οι συντελεστές του (νέοι, μαθητές, κοινό και δάσκαλοι) επιζητούν να συζητήσουν, να ανατάμουν τη σύγχρονη εποχή, να εμπνευστούν από τις κατακτήσεις του 20ού αιώνα αλλά και από την παράδοση του διαφωτισμού (έστω και ημιτελούς). Αυτό εξάλλου αποδεικνύουν και τα κείμενα που χρησιμοποιούνται: από τον αρχετυπικό Ησίοδο μέχρι τη νεωτερική γενιά του τριάντα και από εκεί στην σύγχρονη ποίηση.

Ο Γραίκος, ανήσυχος και ευρυμαθής λόγιος, με στέρεες εικαστικές προτιμήσεις και επαρκή ιδεολογική σκευή (παιδαγωγικές μεθοδολογίες, θεωρίες της σύγχρονης τέχνης, τοπική ιστορία, σύγχρονη εικονολογία) έστησε την παράσταση με τρόπο ρεαλιστικό και συνάμα ανατρεπτικό αφού και οι θεατές μπορούν να συμμετέχουν διαβάζοντας κείμενα του έργου ή επισκεπτόμενοι την έκθεση ζωγραφικής μπορούν επίσης να κινούνται μέσα στην τέχνη και διά της τέχνης.

Το έργο «Ουτοπίες», μας ειδοποιεί ο Γραίκος, «προέκυψε μέσα από τη διερεύνηση της έννοιας της ουτοπίας στις τέχνες, στις επιστήμες, στη φιλοσοφία και στην ίδια τη ζωή κι έχει μεταδραματική μορφή, συνδυάζοντας θεατρικούς διαλόγους, ποιητικό λόγο, performances, πολυμεσικές παρουσιάσεις και εικαστικές installations».

Η θεωρητική βάση είναι απλή: Το «Τεχνικό Σύστημα», η τεχνοφεουδαρχία, κυριαρχεί σταδιακά σ΄ όλους τους τομείς της ζωής «ελέγχοντας την οικονομία, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση και κυρίως τις έξεις και τις επιθυμίες καθιστώντας αδύνατη κάθε κριτική αντίθεση στο σύστημα. Κατά συνέπεια κάθε πρόβλεψη για τη μελλοντική «ουτοπία» προϋποθέτει αναστοχαστική ερμηνεία του δυστοπικού παρόντος: το μέλλον βρίσκεται ήδη στο παρόν».

Τα παραπάνω θυμίζουν και τα κρίσιμα λόγια του σπουδαίου Φώτη Κόντογλου (γραμμένα βεβαίως σε άλλους καιρούς διατηρούν ωστόσο πυρήνες αλήθειας): «Οἱ ἄνθρωποι καταντήσανε σάν ἄδεια κανάτια, καί προσπαθοῦν νά γεμίσουν τόν ἑαυτό τους, ρίχνοντας μέσα ἕνα σωρό σκουπίδια, ἐκθέσεις μέ τερατουργήματα, μπάλλες, ὁμιλίες καί ἀερολογίες, καλλιστεῖα, πού μετριέται ἡ ἐμορφιά μέ τή μεζούρα, ἠλίθιους καρνάβαλους, συλλόγους λογῆς-λογῆς μέ γεύματα καέ μέ σοβαρές συζητήσεις γιά τόν ἴσκιο τοῦ γαϊδάρου, συνδέσμους ἀφιερωμένους στούς ἀποθεωμένους ἄνδρας τῆς Εὐρώπης κι ἕνα σωρό ἀλλα τέτοια. Αὐτή, μέ μιά ματιά, εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς ἀνθρωπότητας σήμερα, πού νά μήν ἀβασκαθῇ! Ποῦ νά βρεῖ κανένας καταφύγιο; […].. Δόξα στόν θεό πού ὑπάρχουν ἀκόμα κάποιοι τόποι πού δέν τούς ἐξήρανε αὐτή ἡ φυλλοξήρα πού λέγεται σύγχρονος πολιτισμός».

Η παράσταση αφήνει, τελικά, ανοιχτή την απάντηση στο βασικό ερώτημα: «Ουτοπικό ή δυστοπικό θα είναι το μέλλον της ανθρωπινότητάς μας;» Άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της δραματουργικής πλοκής εξελίσσεται στη «Φυλακή» της «Ουτοπίας» στην οποία έχουν εγκλειστεί οι εναλλακτικές ετερότητες. Μήπως τελικά οι μόνες αντιστάσεις στο πανίσχυρο δυστοπικό παράδειγμα δεν θα είναι η κατά μέτωπο επίθεση, αλλά η στρατηγική των ποιητικών ετεροτοπιών, που θα κτίσουμε κάτω από το παχύ στρώμα επιρροής του τεχνικού συστήματος;

Ο πολυτεχνίτης Γραίκος που δεν τον «εξήρανε η φυλλοξήρα», αλλά και το Φεστιβάλ Ολύμπου ως πολιτιστικός θεσμός που στεγάζει αυτές τις δραστηριότητες, μάς προτείνουν να ενισχύσουμε αυτές τις στρατηγικές των «ποιητικών ετεροτοπιών» επ’ ωφελεία όλων μας.

ΔIANOMH | ΦΥΛΑΚΕΣ 1-3: Αναστασία Παπαναστασίου, Πασχαλίνα Γιαννάκη, Γιώργος Μυτελέτσης | ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ 1-6: Ελένη Τόκα, Σταυρίνα Βάια, Σωτηρία Παπαζήση, Διονυσία Φωτιάδου, Θεοδώρα Λαζάρου, Πάμελα Πετάλλι | ΜΕΛΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ: Δημήτρης Χαριτόπουλος, Φωτεινή Καρασερίδου, Βάσω Μπελέμη, Αθανασία Τσιβγινίδη, Ολυμπία Κουτσιμανή, Μίνα Τσακνάκη, Αθανασία Σινάνογλου. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: Λένα Αναστασιάδου | ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ-ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Νικόλαος Γραίκος | INSTALLATION: Πάμελα Πετάλλι, Αγλέντα Πετάλλι, Γιώργος Μυτελέτσης, Κατερίνα Παπαναστασίου, Αγγελική Καρατζόγλου | ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: Αγλέντα Πετάλλι | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γιώργος Μυτελέτσης, Πάμελλα Πετάλλι.