ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΤΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ ΣΤΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΩΝ ΛΕΙΒΗΘΡΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ 54ΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ

Σεπτεμβρίου 19, 2025

ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΤΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ ΣΤΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΩΝ ΛΕΙΒΗΘΡΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ 54ΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ

Την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2025 πραγματοποιήθηκε το βιωματικό σεμινάριο με τίτλο: «Τέχνη και βίωμα: Εναλλακτικοί τρόποι προσέγγισης αρχαιολογικών τόπων» στο Βιωματικό Πάρκο των Λειβήθρων. Το σεμινάριο οργανώθηκε από το «Εργαστήριο Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων “Deep Eyes”» του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου, την Εφορία Αρχαιοτήτων Πιερίας και τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πιερίας. Εντασσόταν στην ενότητα «Λόγου και Τέχνης παίδευσις»: Δράσεις αγωγής στις τέχνες του 54ου Φεστιβάλ Ολύμπου, οι οποίες τη φετινή χρονιά έχουν ως θεματικό άξονα της έννοια της «ουτοπίας».

Στο σεμινάριο συμμετείχαν εκπαιδευτικοί διαφόρων βαθμίδων και ειδικοτήτων, αρχαιολόγοι, αρχειονόμοι, φοιτήτριες κ.ά. Στόχος ήταν να παρουσιαστούν εναλλακτικές μορφές προσέγγισης αρχαιολογικών τόπων διαφορετικές από τις συνηθισμένες λεκτικές ή εικονιστικές, όπως τα φύλλα εργασίας, οι ξεναγήσεις, τα φυλλάδια κ.ά. οι οποίες βασίζονται στο βίωμα και στις αισθήσεις. Πρόκειται για ενσώματες, πολυαισθητηριακές και ομαδοσυνεργατικές πρακτικές, που πραγματοποιούνται διά ζώσης στο αρχαιολογικό πεδίο.

Ο εμπειρικός και βιωματικός τρόπος μάθησης συμβάλλει όχι μόνο στην πληρέστερη κατανόηση και γνώση πληροφοριών, αλλά και στην αποτελεσματικότερη ανάκλησή τους, μέσω της αισθητηριακής και συναισθηματικής σύνδεσης. Βοηθά τη δηλωτική μνήμη, δηλαδή, τη συνειδητή ανάκληση γεγονότων, πληροφοριών και γεγονότων, αλλά και την άδηλη μνήμη, δηλαδή, τις μη-συνειδητές συμπεριφορές, όπως την εκμάθηση κιναισθητικών δεξιοτήτων. Παράλληλα, ο εμπειρικός τρόπος δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις και δίνει το έναυσμα για περαιτέρω γνωστική εμβάθυνση. Με άλλα λόγια, αποκτούμε την ετοιμότητα για να κατανοήσουμε καλύτερα τον αρχαιολογικό τόπο στην ιστορική του συγχρονία και διαχρονία.

Στο επίπεδο της τέχνης, οι βιωματικές προσεγγίσεις των αρχαιολογικών τόπων, αναδεικνύουν τη διαδραστικότητά τους και μπορούν να μετασχηματιστούν σε νεοτερικές καλλιτεχνικές εκφράσεις με τη βοήθεια των παρασταστικών / επιτελεστικών τεχνών. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές δράσεις πεδίου, που μετασχηματίζουν την ιστορική και αρχαιολογική γνώση σε αισθητηριακό, συναισθηματικό και πνευματικό γεγονός, όπως η αφηγηματική αρχαιολογία, η αρχαιολογία και θέατρο, οι performances στον ανοιχτό αρχαιολογικό χώρο κ.ά.

Τα κύρια ερωτήματα που απασχόλησαν τις/τους συμμετέχουσες/ντες του σεμιναρίου ήταν: Ποια είναι τα οφέλη των εναλλακτικών προσεγγίσεων των αρχαιολογικών τόπων; Με ποιους τρόπους μπορούν να προετοιμαστούν; Ποιες δράσεις πεδίου μπορούν να αναπτυχθούν; Πώς μετασχηματίζονται σε καλλιτεχνική έκφραση; Πώς μπορούν να αποτιμηθούν;

Αρχικά προηγήθηκε η περιήγηση στα βασικά σημεία του αρχαιολογικού πάρκου και σύντομη ενημέρωση για την ιστορία της περιοχής, με τη μορφή στοχευμένων «προκαταβολικών οργανωτών» και χαρτογραφικού υλικού.

Ακολούθησαν ενδεικτικές δράσεις πεδίου, όπως κιναισθητικές ασκήσεις προετοιμασίας, δραστηριότητες παρατήρησης, συλλογής, κατάταξης και παρουσίασης δεδομένων, όπως επιφανειακή έρευνα και συλλογή φυσικών και αρχαιολογικών υλικών, λήψη απογράφων από φυσικές υφές, σχεδιασμός τοπίου, συλλογή ήχων, «ψυχογεωγραφίες» κ.ά.

Το σεμινάριο ολοκληρώθηκε με θεωρητική τεκμηρίωση των εναλλακτικών πρακτικών που οι συμμετέχουσες/ντες γνώρισαν προηγουμένως στο πεδίο.

Εμψυχωτές του σεμιναρίου ήταν η αρχαιολόγος Ελένη Κλινάκη, ο συντηρήτρια Βάσω Κυπριανού, ο ερευνητής της χλωρίδας του Ολύμπου Λευτέρης Κηπόπουλος και ο ιστορικός της τέχνης Νικόλαος Γραίκος, ο οποίος ήταν και υπεύθυνος του επιστημονικού και παιδαγωγικού σχεδιασμού.

Μία από τις δράσεις πεδίου στην οποία ασκήθηκαν οι συμμετέχουσες/ντες ήταν η μεθοδολογία των «ψυχογεωγραφιών» και η κατασκευή «ψυχογεωγραφικού χάρτη» με βάση την in situ περιπλάνηση στον αρχαιολογικό χώρο των Λειβήθρων. Η μέθοδος επινοήθηκε τη δεκ. του ’60 από τον ακτιβιστή και «καταστασιακό» καλλιτέχνη Guy Debord (1931–1994). Ο Debort, όπως κι η ομάδα των «καταστασιακών», άσκησαν έντονη κριτική στην τέχνη της εποχής τους, η οποία υπηρετούσε την κατανάλωση, τον καπιταλισμό και το θέαμα. Διακήρυξαν την κατάργηση των συνόρων ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή προκρίνοντας την άμεση εμπειρία, και την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων. Οι τεχνικές τους σχετίζονταν με το παιχνίδι, την περιπλάνηση και τη δημιουργία αυθόρμητων καλλιτεχνικών καταστάσεων. Βασικές έννοιες των «καταστασιακών» ήταν η «ψυχογεωγραφία», η «περιπλάνηση», οι «δομημένες καταστάσεις» και η «ενιαία πολεοδομία». Ο Debord όριζε την «ψυχογεωγραφία» ως «[…] την ακριβή μελέτη των νόμων και των ιδιαίτερων επιδράσεων του γεωγραφικού περιβάλλοντος, συνειδητά, οργανωμένου ή μη, πάνω στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των ατόμων…» [Debord Guy. «Καταστασιακή Διεθνής», τεύχος 2ο. Στο: Το ξεπέρασμα της τέχνης. Ανθολογία κειμένων της καταστασιακής Διεθνούς. Επιμ. – μετφρ. Γιάννης Δ. Ιωαννίδης. Αθήνα: Ύψιλον βιβλία 1999, σελ. 84]. Με άλλα λόγια η «ψυχογεωγραφία» είναι μέθοδος εξερεύνησης του αστικού περιβάλλοντος, που βασίζεται στη βιωματική πρόσληψη του τόπου και στην ιδέα ότι η ψυχική μας κατάσταση επηρεάζει την αντίληψη και τη χρήση του χώρου και το αντίστροφο. Σε πρακτικό επίπεδο, η «ψυχογεωγραφική» μέθοδος έχει ως βάση την ελεύθερη και τυχαία περιπλάνηση (derive) στην πόλη ή σε έναν τόπο και βρήκε εφαρμογή στην πολεοδομία, στην τέχνη και την ψυχοθεραπεία.

Για την κατασκευή του «ψυχογεωγραφικού» χάρτη, ο ερευνητής/καλλιτέχνης αφήνεται να περιπλανηθεί αυθόρμητα σ΄ έναν τόπο με βάση τις ασυνείδητες επιθυμίες και τις «καθαρές» του αισθήσεις με σκοπό να εμβυθιστεί στον χώρο απαλλαγμένος από «λογικές» προϋποθέσεις. Η περιπλάνηση προσομοιάζει με «παιχνίδι» ανακάλυψης «κρυμμένων μυστικών» του χώρου, αλλά και του εαυτού.

Τα στάδια κατασκευής «ψυχογεωγραφικού» χάρτη που ακολούθησαν οι συμμετέχουσες/ντες στο σεμινάριο ήταν οι εξής:

(α) Μοναχική περιπλάνηση (dérive) στο τόπο. Η περιπλάνηση συνοδεύεται από χάρτη ή σκαρίφημα του τόπου. Η περιπλάνηση έχει τον χαρακτήρα τυχαιότητας προσομοιάζοντας περισσότερο με «ονειροπόληση», παρά με βάση κάποιο λογικό και προδιαγεγραμμένο σχέδιο. Αφηνόμαστε να μας κατευθύνουν τα συναισθήματα και οι ασυνείδητες επιλογές μας.

(β) Επισημαίνουμε στον χάρτη το σημείο ή τα σημεία του τόπου, τα οποία μας προκαλούν τη μεγαλύτερη ένταση, όπως επίσης και τις αντίστοιχες διαδρομές.

(γ) Κατασκευάζουμε τον χάρτη σε φύλλο Α4 με τη μορφή collage, κόβοντας τον αρχικό χάρτη σε τμήματα τονίζοντας τα σημεία που μας προκάλεσαν τα δυνατότερα συναισθήματα. Τα σημεία αυτά μπορεί να χρωματιστούν έντονα (με μαρκαδόρους, παστέλ, νεροχρώματα κ.ά.) ή να έχουν μεγαλύτερο μέγεθος. Τα υπόλοιπα σημεία μπορεί να έχουν μικρότερο μέγεθος ή ακόμα και να παραλειφθούν εντελώς. Το ίδιο και οι διαδρομές.

(δ) Το collage που προκύπτει είναι περισσότερο ένα δίκτυο «θραυσμάτων» του χώρου κι όχι μια πραγματική αναπαράστασή του. Στην ουσία δομείται ανάλογα με την ένταση των συναισθημάτων που προκάλεσαν οι διαφορετικοί χώροι.

(ε) Τα «θραύσματα» αντιπροσωπεύουν την ατμόσφαιρα της διαδρομής και την ψυχολογική ένταση των διαφορετικών σημείων του χώρου. Ό,τι απεικονίζεται στον χάρτη παρουσιάζει κάποια δυναμική εκφράζοντας ένα προσωπικό συνειδητό ή ασυνείδητο νόημα.

(στ) Μπορούμε να προσθέσουμε φανταστικά ή μυθολογικά στοιχεία που σχετίζονται τον τόπο (εν προκειμένω τα Λείβηθρα).

(ζ) Η διαδικασία προσομοιάζει με την τεχνική της αυτόματης γραφής των σουρεαλιστών και γι΄ αυτό καλό είναι να γίνει ελεύθερα, χωρίς να χρησιμοποιηθούν χάρακας ή άλλα γεωμετρικά όργανα. Μπορούν, επίσης, να προστεθούν σύντομα κείμενα ή ποιητικοί στίχοι με ελλειπτικό περιεχόμενο και χωρίς περιγραφική λειτουργία.

Με βάση αυτήν τη μέθοδο οι συμμετέχουσες/ντες στο βιωματικό εργαστήριο κατασκεύασαν τους παρακάτω «ψυχογεωγραφικούς» χάρτες των Λειβήθρων αλλά και άλλων τόπων.