ΚΥΒΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΚΥΒΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 6

Στη σειρά των μαθημάτων Ιστορίας της Τέχνης ασχοληθήκαμε με το κίνημα του κυβισμού· Το πρώτο κίνημα αφηρημένης τέχνης στις αρχές του 20ο αι. Ο κυβισμός βασίστηκε στη δύναμη της λογικής σε αντίθεση με την έμφαση στο συναίσθημα, το πάθος και το υποσυνείδητο που έδιναν άλλα κινήματα, όπως ο ρομαντισμός, ο εξπρεσιονισμός ή ο φουτουρισμός.

Οι φάσεις του κινήματος ήταν:

· 1907-1909: Σεζανική

· 1909-1912: Αναλυτικός κυβισμός / «ερμητική» φάση

· 1912-1914: Συνθετικός κυβισμός

Πρωτοπόροι του κινήματος ήταν ο Georges Braque (1882-1963) και ο Pablo Picasso (1881-1973). Αργότερα στην αρχική ομάδα προστέθηκαν κι άλλοι καλλιτέχνες, όπως ο Juan Gris (1887-1927), ο Fernand Léger (1881-1955). Χαρακτηριστική είναι επίσης η περίπτωση του γλύπτη Alexander Archipenko (1887-1964), ο οποίος επεξεργάστηκε τις ιδέες του κυνισμού στη γλυπτική. Ο κυβισμός επηρέασε κι άλλα παρεμφερή κινήματα, όπως του «ορφικού κυβισμού» με πρωτεργάτες τον Robert Delaunay (1885-1941) και τον Frang Kupka (1871-1957), αλλά και άλλες μορφές τέχνης, όπως τον κινηματογράφο με σκηνοθέτες, όπως τον Γερμανό Walter Ruttmann (1887 – 1941).

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κυβισμού ποικίλουν ανάλογα με τη χρονολογική φάση του κινήματος. Έτσι στην πρώτη φάση (1907-1909) εμφανής είναι η επιρροή που άσκησε στους δύο πρωτοπόρους του κινήματος στον Braque και στον Pablo Picasso ο μετα-ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Paul Cézanne (1839 – 1906), ο οποίος δήλωνε χαρακτηριστικά ότι «αποδίδουμε τη φύση με τον κύλινδρο, τη σφαίρα και τον κώνο». Άλλα χαρακτηριστιικά αυτής τη φάσης ήταν η απομάκρυνση από την κεντρική προοπτική της Αναγέννησης και η επιρροή από την τέχνη των μη-δυτικών πολιτισμών και τις αφρικανικές μάσκες. Στη βάση φάση (1909-1912) τα βασικά χαρακτηριστικά ήταν η στροφή προς έναν πιο επίπεδο τύπο αφαίρεσης στον οποίο κύριο ρόλο παίζει η σύνθεση του πίνακα παρά τα ίδια τα απεικονιζόμενα αντικείμενα τα οποία πολλές φορές είναι μη αναγνωρίσιμα (ερμητικός κυβισμός), η κατάργηση της κλασικής προοπτικής και υιοθέτηση της πολλαπλής προοπτικής, η μονοχρωματική κλίμακα (γκρίζα, μπλε, καφέ, άσπρα), η διάσπαση και κατακερμάτιση των μορφών, ο νέος τρόπος διαχείρισης του «χρόνου» (στον πίνακα μπορεί να αποδίδονται ταυτόχρονα οι διαφορετικές όψεις ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου) και γενικά η προσπάθεια απόδοσης πιο «χειροπιαστού χώρου» (ο πίνακας ως νέα πραγματικότητα) σε συνδυασμό με τον χρόνο. Στην τελευταία και τρίτη φάση (1912-1914) τα κύρια χαρακτηριστικά ήταν ο πειραματισμός με νέες τεχνικές, όπως το κολάζ, η τοποθέτηση αυτούσιων αντικειμένων στο πίνακα και νέα υλικά ζωγραφικής, όπως η ανάμειξη του λαδιού με στάχτη, πριονίδι κ.ά., η πολυχρωμία, η εκκίνηση όχι από τα φυσικά αντικείμενα (κιθάρες, φρουτιέρες, βιολιά κ.ά.), όπως αυτό συνέβη στην προηγούμενη αναλυτική φάση, αλλά από τη σύνθεση μέσα την οποία εντάσσονται τα αντικείμενα. Ο Juan Gris είχε επινοήσει μία μέθοδο οργάνωσης του πίνακα για την οποία έγραφε χαρακτηριστικά: «Αρχίζω οργανώνοντας τον πίνακά μου· μετά τροποποιώ τα αντικείμενα. Ο σκοπός μου είναι να δημιουργήσω καινούρια αντικείμενα που να μη μπορούν να συγκριθούν με κανένα της πραγματικότητας». Με αφορμή τη θεωρητική προσέγγιση του κυβισμού οργανώθηκαν διάφορες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα η κατασκευή κυβιστικής σύνθεσης με μεικτές τεχνικές (κολάζ, φυσικά αντικείμενα, χρώματα κ.ά.), κυβιστικό φωτογραφικό πορτρέτο («Φωτογραφίζουμε πέντε ή έξι όψεις του προσώπου μας ή ενός αντικειμένου. Τυπώνουμε τις φωτογραφίες έγχρωμες ή ασπρόμαυρες και τις κόβουμε σε μικρά κομμάτια διαφόρων σχημάτων. Στη συνέχεια συνθέτουμε ένα κολάζ ενώνοντας κομμάτια από όλες τις φωτογραφίες. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να αναπαραστήσουμε σε μία εικόνα τις πολλαπλές όψεις της προσωπογραφίας μας ή του αντικειμένου») κ.ά.

Κατερίνα Παπαναστασίου. Το γραφείο. Μεικτή τεχνική. Μάρτιος 2021