ΑΦΙΣΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΡΝΤΑ ΑΛΜΠΑ». 52ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ. ΔΙΟΝ | ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ. ΤΡΙΤΗ 29 & ΤΕΤΑΡΤΗ 30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2023

 

Το σπίτι της Μπερνάρντα 'Αλμπα. Φωτοκολάζ της Έλενας Κορινιώτη 

Project Μπερνάρντα Άλμπα: καλλιτεχνική και εθνογραφική δράση

Το Εργαστήριο Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων “Deep Eyes” (Ε.Π.Δ.) του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου ολοκληρώνει φέτος οχτώ χρόνια οργανωμένης εκπαιδευτικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Το Πρόγραμμα Σπουδών του Ε.Π.Δ. βασίζεται στη μεθοδολογία της έρευνας–δράσης (action research) και ειδοποιό του χαρακτηριστικό είναι o πολυετής εκπαιδευτικός του σχεδιασμός, καθώς οι μαθήτριες/τές συμμετέχουν ανελλιπώς από τις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού μέχρι σήμερα στη Γ΄ Λυκείου. Το στοιχείο αυτό καθιστά το Ε.Π.Δ. ένα διαχρονικό εκπαιδευτικό και πολιτιστικό πρόγραμμα μη-τυπικής μάθησης (long time educational and cultural project of non-formal learning). Κάθε έτος επιλέγεται μια κεντρική θεματική, με βάση την οποία αναπτύσσονται οι εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές του δράσεις. Στη διάρκεια της προηγούμενης χρονιάς (από Σεπτ. 2022 κ.ε.) η κεντρική θεματική είχε τίτλο: «Project Μπερνάρντα Άλμπα» με αφετηρία το θεατρικό έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα».

Το έργο συγγράφηκε το 1936 λίγο πριν την τραγική δολοφονία του ποιητή. Η υπόθεση διαδραματίζεται στο αγροτικό περιβάλλον της μεσοπολεμικής Ισπανίας, όπου κυριαρχούν οι κοινωνικές ανισότητες και οι ηθικιστικές συμβάσεις. Η Μπερνάρντα, μια γυναίκα επιβλητική και αυστηρή, προσπαθεί να μεγαλώσει τις πέντε της κόρες, σε μια αγροτική κοινωνία υποκρισίας και αδικίας. Έχει αγαθές προθέσεις και προσπαθεί να κτίσει τοίχους ηθικής προστασίας γύρω από τις κόρες της, ωστόσο, εγκλωβίζεται σε μια αταβιστική πατρογονική ηθική, που δεν ανταποκρίνεται στις προσωπικές ανάγκες των παιδιών της. Και οι κόρες; Εάν η Μπερνάρντα εκφράζει την ακαμψία του παλαιού κόσμου, οι κόρες προσπαθούν να συνθέσουν το δικό τους αξιακό σύστημα ανάμεσα στον ηθικισμό της παράδοσης και στην ατομοκρατία της νεωτερικότητας .Οι αντιφατικές αυτές προσδοκίες και προϋποθέσεις καθιστούν το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα από κέλυφος οικογενειακής θαλπωρής σε δυστοπικό χώρο βασάνου. Τηρουμένων των αναλογιών θα λέγαμε ότι το ζοφερό κλίμα αλληλοεξόντωσης και μίσους που κυριαρχεί στο σπίτι της Άλμπα προσομοιάζει με τον αδρανή, υπαρξιακό και μεταφυσικό χώρο που δημιουργεί ο Ζαν Πωλ Σαρτρ στο θεατρικό έργο «Κεκλεισμένων των θυρών» (1944). Η τελική καταστροφή είναι σχεδόν αναμενόμενη. Μία καταστροφή, όμως, χωρίς κάθαρση, ούτε προσωπική, ούτε συλλογική. Ή μήπως αυτή καθαυτή η ρεαλιστική καταγραφή είναι και η αφετηρία της κάθαρσης; Άλλωστε ο ποιητής σε ένα ενδιαφέρον σχόλιό του στο προοίμιο του έργου εκφράζει την επιθυμία του να το παρακολουθήσουμε ως ένα «φωτογραφικό αρχείο» της εποχής του. Εναπόκειται, λοιπόν, στον θεατή να ερμηνεύσει τα δεδομένα και ν΄ αποφασίσει τη δική του κάθαρση. Αυτού του είδους την κάθαρση επιδίωξε και η θεατρική ομάδα του «Εργαστηρίου» αναπτύσσοντας τις ερμηνείες της με βάση δύο ερωτήματα: «Ποια είναι τα κοινωνικά στερεότυπα που διαμορφώνουν τη γυναικεία ταυτότητα σε διαχρονικό και συγχρονικό επίπεδο και ποιο είναι το νόημα των ηθικών αξιών και των ορίων τους σε σχέση της με την προσωπική ελευθερία ιδιαίτερα των νέων;».

Τα ερωτήματα έδωσαν το έναυσμα για μια σειρά εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών και βιωματικών δράσεων, όπως λογοτεχνικών επεξεργασιών, μουσικών και κινησιολογικών δραστηριοτήτων, εικαστικών και φωτογραφικών αναπλαισιώσεων του καλλιτεχνικού έργου του Λόρκα και πρακτικών εμψύχωσης και έκφρασης προσωπικών βιωματικών καταστάσεων.

Η τελική δράση του project ήταν η θεατρική παράσταση: «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» η οποία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του 52ου Φεστιβάλ Ολύμπου (Αύγουστος 2023). Τα μέλη του «Εργαστηρίου» επεξεργάστηκαν δραματουργικά το κείμενο, εντάσσοντας προσωπικές βιωματικές εμπειρίες και συν-διαμορφώνοντας τη σκηνογραφική του παρουσίαση ως διαδραστικής installation. Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα έγινε και το δικό μας σπίτι μέσα στο οποίο παλέψαμε με τα τραγικά ερωτήματα που θέτει ο Λόρκα σχετικά με τη θέση της γυναίκας στη μεσοπολεμική Ισπανία. Συγχρόνως, όμως, αναστοχαστήκαμε τον δικό μας ρόλο ως νεαρών κοριτσιών/αγοριών σ΄ ένα κόσμο που εξακολουθεί να είναι αφιλόξενος και εχθρικός στα δημιουργικά και ελεύθερα όνειρά μας. Οι γυναίκες στο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα αυτοκαταστρέφονται. Οι δικές μας διακυβεύσεις είναι εξίσου σκληρές. Ή παραμένουμε εγκλωβισμένες σ΄ ένα «παγκόσμιο σπίτι» πολυμεσικής χειραγώγησης και καταναγκασμού ή απελευθερώνουμε το σώμα και το πνεύμα μας από τους καταναγκασμούς της σύγχρονης άκαμπτης –και υποτίθεται «ελεύθερης— «ηθικής» της όψιμης μετανεωτερικότητας. Το σίγουρο είναι ότι όταν εισέρχεσαι στον κόσμο της τέχνης και του προσωπικού αναστοχασμού οι επιλογές είναι μόνο δύο∙ ή συνεχίζεις να κολυμπάς κόντρα στο κυρίαρχο κοινωνικο-πολιτισμικό ρεύμα ή παραδίνεσαι στη «γλυκιά» ανυπαρξία του βυθού.

Νικόλαος Γραίκος, Υπεύθυνος «Εργαστηρίου Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων»

Σημείωμα συνθέτη του Ηχοτοπίου της παράστασης

Το συγκεκριμένο ηχητικό έργο (σύνθεση ηχοτοπίου), αποτελεί ένα είδος εισαγωγής για το θεατρικό έργο «Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Είναι εμπνευσμένο από ηχογραφημένα επαναλαμβανόμενα ρυθμικά ηχητικά μοντέλα, κρουστών και αναπνοών, που δημιούργησε το «Εργαστήριο Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων» για το θεατρικό έργο. Κάποια από αυτά, όταν τα άκουσα μου θύμισαν ήχους παλιάς αμαξοστοιχίας κατά την αναχώρησή της. Αυτός ο αρχικός ηχητικός/εικαστικός συσχετισμός, στο πνεύμα της Sound Art, με οδήγησε στο να χρησιμοποιήσω τον ήχο του τρένου, ως ήχο - συνδήλωση. Επειδή λοιπόν το «υπαρξιακό» έρεισμα του τρένου (λειτουργικότητα) είναι η μετάβαση, μετάβαση «από… σε», ο ήχος του είναι δεμένος με τη συλλογική μνήμη, αφενός με θετικά αισθήματα, χαλάρωσης, ταξιδιού, διαφυγής, ελπίδος για μετάβαση σε μια καλύτερη συνθήκη ζωής, και αφετέρου με αρνητικά αισθήματα, μεταφοράς στρατιωτών σε πόλεμο, μεταφοράς εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κ.ά.

Ο ακροατής προσλαμβάνοντας τα ηχητικά δείγματα του τρένου αποπλαισιωμένα από το περιβάλλον τους οδηγείται συνειρμικά σε σκέψεις που σχετίζονται με τη συλλογική μνήμη. Έτσι η σύνθεση ηχοτοπίου, γίνεται ένα είδος «ηχητικού βαγονιού», που μεταφέρει τον θεατή από τη συνθήκη που βρίσκεται, στη συνθήκη της θεατρικής σκηνής. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, τον μεταφέρει στο σπίτι της Μπερνάρντας Αλμπα, ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, που περισσότερο θυμίζει στρατόπεδο συγκέντρωσης, παρά χώρο ζεστασιάς, πνευματικής καλλιέργειας και ψυχικής ανάτασης.

Το έργο έχει και άλλους τέτοιους ήχους-συνδηλώσεις (π.χ. ήχους αηδονιού), αλλά και νέα ρυθμικά σχήματα, εμπνευσμένα από τα αρχικά.

Δημήτρης Μπάκας, Συνθέτης/Καλλιτέχνης Ήχου

Η ΑΦΙΣΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ 

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ