Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «PROJECT UTOPIAS | ΟΥΤΟΠΙΕΣ» ΑΠΟ ΤΟ «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ “DEEP EYES”» ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ 54ΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΟΛΥΜΠΟΥ

 

PROJECT UTOPIAS | ΟΥΤΟΠΙΕΣ

Βρισκόμαστε στο έτος 2658 μ.Χ. στη μελλοντική χώρα της Ουτοπίας. Στη χώρα αυτή όλοι είναι ίσοι και ευτυχισμένοι. Οι ανάγκες και οι επιθυμίες ικανοποιούνται απόλυτα. Τα αγαθά παρέχονται δωρεάν, γιατί στην Ουτοπία δεν υπάρχουν «χρήματα». Τα αγαθά ανταλλάσσονται με «ψηφιακές μονάδες εργασίας». Όλοι δουλεύουν σκληρά, με σύνθημα την «εξειδικευμένη παραγωγικότητα» και αμείβονται απευθείας με ισάξια αγαθά. Στην Ουτοπία επιτεύχθηκε το όνειρο όλων των ανθρώπινων γενεών· η απόλυτη κυριαρχία στη φύση. Η βιοποικιλότητα εξαφανίστηκε και όλοι οι οργανισμοί ομογενοποιήθηκαν σ΄ έναν. Δεν υπάρχουν πια ανθρώπινες φυλές, κοινωνικές τάξεις, ιδεολογίες, θρησκείες, φύλα ή κοινωνικές διαφορές. Για την εξέλιξη αυτή καθοριστικός ήταν ο ρόλος των μηχανών. Με αυτές συμμάχησαν οι άνθρωποι κατασκευάζοντας τον νέο υβριδικό άνθρωπο της «Μεγαμηχανής». Σ΄ αυτόν τον νέο άνθρωπο πιστεύουν απόλυτα. Είναι η βάση της ευτυχίας τους. Δεν υπάρχουν αντιπαραθέσεις. Δεν υπάρχουν πόλεμοι και εξεγέρσεις. Η μόνη τους έγνοια είναι να διατηρήσουν άθικτο το σύστημα της «Μεγαμηχανής». Ανήθικη θεωρείται οποιαδήποτε συζήτηση για την αλλαγή του συστήματος. Κατά 99,9 % επιτεύχθηκε απόλυτα ο στόχος αυτός, εκτός από ένα ελάχιστο 0,1 %, που τόλμησε να αμφισβητήσει το σύστημα. Ωστόσο, οι μηχανισμοί ασφάλειας της «Μεγαμηχανής» λειτούργησαν απόλυτα και όσοι/ες αμφισβήτησαν το σύστημα, βρίσκονται στη φυλακή της Ουτοπίας, στο «Πανοπτικόν».

Με αυτά τα λόγια, οι Φύλακες της Ουτοπίας, θα μας υποδεχθούν στην είσοδο του «Πανοπτικού», της μεγάλης Φυλακής της Ουτοπίας, για να μας γνωρίσουν τους κρατούμενους, οι οποίοι θα μας διηγηθούν τις «παρανομίες» τους. Στο ταξίδι μας, λοιπόν, στο μέλλον θα δεν θα ξεναγηθούμε στην κανονικότητα, αλλά στην εξαίρεση της Ουτοπίας.

Τι σημαίνει, όμως, κανονικότητα και τι εξαίρεση; Με ποιες προϋποθέσεις μπορούμε να απαντήσουμε στο μελλοντικό αυτό ερώτημα, όταν αυτό το ίδιο είναι αδύνατο να απαντηθεί σήμερα; Τι σημαίνει κανονικότητα και τι εξαίρεση στο σημερινό μας κόσμο, ο οποίος προσλαμβάνει με ιλιγγιώδη ταχύτητα τα χαρακτηριστικά της ουτοπίας. Ουτοπίας, όμως, ή δυστοπίας; Ποιες είναι οι πρακτικές σημερινές ενδείξεις, που θα μας βοηθήσουν να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό;

Τι άλλο παρά δυστοπικές είναι οι ενδείξεις που μπορούμε να αναγνωρίσουμε σήμερα σε αυτό που κατοχυρώνεται ως νέα κανονικότητα; «Προηγουμένως, ένας οργανικός δεσμός υφίστατο μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης και η κοινωνική του ζωή κατευθυνόταν από έναν φυσικό ρυθμό. Η μηχανή αλλάζει ριζικά τη σχέση τους υποτάσσει έτσι όχι μόνον τα φυσικά στοιχεία, προς όφελος του ανθρώπου, αλλά επίσης, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, και τον ίδιο τον άνθρωπο. Τον απελευθερώνει και τον υποδουλώνει εκ νέου» (Nicolas Berdyaev). Η επικράτηση του «Τεχνικού Συστήματος» στον κόσμο μας συνέβη με τη σταδιακή αντικατάσταση κάθε αξίας, από την οικονομική αυταξία, οπότε ως νέα «θεότητα» αναδύθηκε, η τεχνική. Η κυριαρχία της τεχνικής εγκαθιδρύεται από πολύ νωρίς μέσω της εκπαίδευσης, η οποία δεν προσανατολίζεται πια στη μόρφωση, αλλά στην ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας, καλλιεργώντας πρακτικές δεξιότητες. Στη συνέχεια, το τεχνικό σύστημα ελέγχει τους παράγοντες προσαρμογής, μέσω της πολιτικής προπαγάνδας, της ψυχαγωγίας, της διαφήμισης, παρέχοντας αφειδώς εξωγενείς απολαύσεις και επιθυμίες και προσφέροντας, συνάμα, ψυχολογικές ανταμοιβές και κίνητρα. Σ΄ αυτή τη διελκυστίνδα της «δωρεάν» κάλυψης αναγκών η μεγάλη μάζα παραμένει διαρκώς ανικανοποίητη, γιατί το καταναλωτικό μοντέλο βασίζεται στη αέναη δημιουργία νέων αναγκών. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι τελικά ο άνθρωπος δεν διαθέτει κανένα διανοητικό, ηθικό ή πνευματικό σημείο αναφοράς για να ασκήσει κριτική στο σύστημα: «Η Τεχνική ως κριτής του εαυτού της, απελευθερώνεται από όσα παρεμπόδιζαν τη δράση του ανθρώπου, δηλαδή από την (ιερή, φιλοσοφική, θρησκευτική) πίστη και την ηθική. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει θεωρητικά και συστηματικά την ελευθερία που έχει ήδη κατακτήσει εκ των πραγμάτων. Δεν έχει πια να φοβάται καμιά οριοθέτηση, διότι η ίδια βρίσκεται πέρα από το Καλό και το Κακό» (Jacques Ellul).

Δεν έχει σημασία, εάν η προηγούμενη περιγραφή είναι αληθινή ή όχι. Άλλωστε οι ποιητές έχουν ήδη προειδοποιήσει: «Μην περιμένετε από την πολιτική και από την επιστήμη τίποτε. Ο νεότευκτος είναι και ο πιο παλαιός κόσμος ανάποδος» (Οδυσσέας Ελύτης).

Επιπλέον, στο επίπεδο της καθημερινής πρακτικής, η σημερινή πραγματικότητα και ειδικά των νέων είναι αποκαλυπτική. Ολοένα αυξανόμενος έλεγχος των επιθυμιών, εκπαίδευση που δεν μορφώνει αλλά διαχειρίζεται δεξιότητες, φθηνή εργασία και φτωτοχοποίηση των περισσότερων, αδυναμία κριτικής αντίθεσης στο σύστημα, ψυχολογικός και αξιακός έλεγχος μέσω στερεοτυπικών έξεων και απολαύσεων (κάθε είδους).

Κατά συνέπεια κάθε πρόβλεψη για τη μελλοντική «ουτοπία» προϋποθέτει αναστοχαστική ερμηνεία του παρόντος. Το μέλλον βρίσκεται ήδη στο παρόν.

Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει η τέχνη στην κριτική αυτού του πανίσχυρου τεχνικού συστήματος; Πώς μπορεί να αναπαρασταθεί αφυπνιστικά η δυστοπική αυτή πραγματικότητα;

Η δική μας μεθοδολογία είναι πρακτική. Δεν σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε ένα έργο «επιστημονικής φαντασίας» με διδακτικό περιεχόμενο, αλλά να θέσουμε μερικά βασικά οντολογικά ερωτήματα, που έχουν νόημα στη σημερινή δυστοπική ανθρωπολογική κατάσταση: τι είναι ύλη, τι είναι μνήμη, τι είναι ταυτότητα, ποιο είναι το νόημα του ποιητικού εικονισμού της πραγματικότητας, τι συνιστά τον νοηματικό πυρήνα της ανθρώπινης ελευθερίας;

Η καλλιτεχνική υλοποίηση των ιδεών μας βασίζεται στη συνέργεια πολλών τρόπων έκφρασης (κίνηση, πολυμέσα, εικαστικές αναπαραστάσεις, δραματικό λόγο, μουσική κ.ά.). Τα ειδοποιά χαρακτηριστικά της αναπαραστατικής μας ερμηνείας είναι ο υπαινιγμός, η ανοικείωση, η σωματικότητα, η ποιητικότητα, η μεταδραματική αμφισημία και η συμμετοχή του κοινού. Καθένα από αυτά αποτελούν αντικείμενο έρευνας για το «Εργαστήριό» μας εδώ και χρόνια –περιγράφονται άλλωστε και στο περσινό (2024) «μανιφέστο» μας.

Στη συγκεκριμένη παράσταση πειραματιστήκαμε περισσότερο με τις πολλαπλές αποχρώσεις της διασύνδεσης λόγου και σώματος και με την ακόμα μεγαλύτερη διάδραση με το κοινό. Ο δραματικός λόγος είναι κατά βάση ποιητικός και οι πηγές πολυσυλλεκτικές· ξεκινούν από τον Ησίοδο και φτάνουν μέχρι τον Λειβαδίτη, τον Εμπειρίκο, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τη Δημουλά και τον Κατερινιώτη Κάλφα. Επιδιώκουμε τη συμμετοχή του κοινού με όσο το δυνατόν υψηλότερο βαθμό αυθεντικότητας και τυχαιότητας. Χρησιμοποιούμε τις πρακτικές της performance, διατηρώντας όμως τη βασική μεταδραματική μορφή. Ευέλικτη είναι η σκηνική υποστήριξη του εγχειρήματός μας. Η παράσταση εξελίσσεται σε δύο χώρους. Ο εσωτερικός χώρος (εν προκειμένω η Αίθουσα «Κλειώ» του Κέντρου Ψηφιδωτών») οργανώνεται ως installation, που περιλαμβάνει αντικείμενα, εικαστικές συνθέσεις, φωτογραφίες κ.ά. Η δραματουργική μορφή είναι μεταδραματική με βασικό χαρακτηριστικό την ευδιάκριτη αφηγηματική δομή που αναπτύσσεται σε διαδοχικά επεισόδια.

Ουτοπικό ή δυστοπικό θα είναι, λοιπόν, το μέλλον της ανθρωπινότητάς μας;

Ας αφήσουμε ανοιχτό το ερώτημα. Άλλωστε στο έργο μας επιλέγουμε να αναπαραστήσουμε τη Φυλακή της «Ουτοπίας» στην οποία έχουν εγκλειστεί οι εναλλακτικές ετερότητες. Μήπως τελικά οι μόνες αντιστάσεις στο πανίσχυρο δυστοπικό παράδειγμα δεν θα είναι η κατά μέτωπο επίθεση, αλλά η στρατηγική των ποιητικών ετεροτοπιών, που θα κτίσουμε κάτω από το παχύ στρώμα επιρροής του τεχνικού συστήματος;

INFO

PROJECT UTOPIAS | ΟΥΤΟΠΙΕΣ

ΤΑ ΜΕΡΗ:

Εισαγωγή (ο μύθος των γενεών) | Το κορίτσι με την polaroid | Το κορίτσι στον καθρέφτη | Το κορίτσι με το ψωμί | Το κορίτσι με την νεκροκεφαλή | Τo ουτοπικό σχολείο | Το κορίτσι με τα ποιήματα | Το κορίτσι με τους κώδικες (επίλογος)

ΔIANOMH:

ΦΥΛΑΚΕΣ 1-3: Αναστασία Παπαναστασίου, Πασχαλίνα Γιαννάκη, Γιώργος Μυτελέτσης

ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ 1-6: Ελένη Τόκα, Σταυρίνα Βάια, Σωτηρία Παπαζήση, Διονυσία Φωτιάδου, Θεοδώρα Λαζάρου, Πάμελα Πετάλλι

ΜΕΛΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ: Δημήτρης Χαριτόπουλος, Φωτεινή Καρασερίδου, Βάσω Μπελέμη, Αθανασία Τσιβγινίδη, Ολυμπία Κουτσιμανή, Μίνα Τσακνάκη, Αθανασία Σινάνογλου. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: Λένα Αναστασιάδου

ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ-ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Νικόλαος Γραίκος

INSTALLATION: Πάμελα Πετάλλι, Γιώργος Μυτελέτσης, Κατερίνα Παπαναστασίου, Αγγελική Καρατζόγλου,

ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: Αγλέντα Πετάλλι

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γιώργος Μυτελέτσης, Πάμελα Πετάλλι

Συνεργασία με το «Συνεργατικό Εργαστήριο Τέχνης» του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πιερίας.

Πρώτες παραστάσεις: Δευτέρα 1 και Τρίτη 3 Σεπτεμβρίου 2025 στο Κέντρο Μεσογειακών Ψηφιδωτών του Δίου στο πλαίσιο του 54ου Φεστιβάλ Ολύμπου.

Ελεύθερη είσοδος. Επιτρέπεται η χρήση κινητών, οι συζητήσεις, η περιήγηση στον χώρο και η κατανάλωση φυσικής τροφής