ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ | ΣΠΟΛΙΑ 1

Αρχαίο σπόλιο εντοιχισμένο στην τοιχοποιία το ναού του Αγίου Πέτρου Καλυβίων (1847) 

Η κυριολεκτική σημασία της λέξης «σπόλια» είναι «θραύσματα», δηλαδή κομμάτια, από παλιά κτίρια, τα οποία τα ξαναχρησιμοποιούμε σε νέες κατασκευές. Η λέξη προέρχεται από τη λατινική λέξη «spolium», που σημαίνει «λάφυρο» ή «λεία». Στην περίπτωσή μας τα «σπόλια» έχουν μεταφορική σημασία και συνδέονται με ενδιαφέροντα αποσπάσματα κειμένων που συνδυάζονται με άλλες εικόνες και έργα τέχνης (μουσικά αποσπάσματα, ποιήματα, έργα ζωγραφικής, χορό κ.ά.) συγκροτώντας πολυτροπικά «παζλ», τα οποία ο καθένας μπορεί να τα συνθέσει με τον δικό του τρόπο αποδίδοντας ένα νέο νόημα.

Ποίηση και μουσική τα «σπόλια» αρ. 1. Κοινός παρονομαστής είναι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του έρωτα που οδηγεί σε «παράλογες» καταστάσεις και σε «περίεργες» αναγνώσεις του κόσμου.

Το πρώτο «σπόλιο» είναι το ποίημα «Τά Πάθη τῆς Βροχῆς» της Κικής Δημουλά από τη συλλογή Τό λίγο τοῦ κόσμου (1971).

Κική Δημουλά 

Τὰ Πάθη τῆς Βροχῆς
	Ἐν μέσῳ λογισμῶν καὶ παραλογισμῶν ἄρχισε κι ἡ βροχή νὰ λιώνει τὰ μεσάνυχτα μ' αὐτὸν τὸν νικημένο πάντα ἦχο σί, σί, σί.
5	Ἦχος συρτός, συλλογιστός, συνέρημος, ἦχος κανονικὸς κανονικῆς βροχῆς. Ὅμως ὁ παραλογισμὸς ἄλλη γραφὴ κι ἄλλην ἀνάγνωση μοῦ 'μαθε γιὰ τοὺς ἤχους.
10	Κι ὅλη τὴ νύχτα ἀκούω καὶ διαβάζω τὴ βροχή, σίγμα πλάι σὲ γιῶτα, γιῶτα κοντὰ στὸ σίγμα, κρυστάλλινα ψηφία ποὺ τσουγκρίζουν καὶ μουρμουρίζουν ἕνα ἐσύ, ἐσύ, ἐσύ. Κάθε σταγόνα κι ἕνα ἐσύ,
15	ὅλη τὴ νύχτα ὁ ἴδιος παρεξηγημένος ἦχος, ἀξημέρωτος ἦχος, ἀξημέρωτη ἀνάγκη ἐσύ, βραδύγλωσση βροχή,
20	σὰν πρόθεση ναυαγισμένη κάτι μακρὺ νὰ διηγηθεῖ καὶ λέει μόνο ἐσύ, ἐσύ, νοσταλγία δισύλλαβη, ἔνταση μονολεκτική,
25	τὸ ἕνα ἐσὺ σὰ μνήμη, τὸ ἄλλο σὰν μομφὴ καὶ σὰν μοιρολατρία, τόση βροχὴ γιὰ μιὰ ἀπουσία, τόση ἀγρύπνια γιὰ μιὰ λέξη,
30	Πολὺ μὲ ζάλισε ἀπόψε ἡ βροχὴ μ' αὐτή της τὴ μεροληψία ὅλο ἐσύ, ἐσύ, ἐσύ, σὰν ὅλα τ' ἄλλα νά 'ναι ἀμελητέα καὶ μόνο ἐσύ, ἐσύ, ἐσύ.

Το ποίημα τελειώνει με ειρωνική διάθεση. Σαν να λέει η ποιήτρια: «Καλά τίποτα τελικά στη ζωή δεν αξίζει περισσότερο από τον έρωτα;» Φαίνεται σαν να συμφωνεί ότι, πράγματι «τίποτα στη ζωή δεν έχει μεγαλύτερη αξία από τον έρωτα». Ωστόσο, ήδη από την αρχή του ποιήματος θεωρεί αυτή τη διαδικασία συγχρόνως λογική αλλά και παράλογη. Εξαρχής χρησιμοποιεί τη βροχή ως σύμβολο όχι όμως παθητικό, αλλά ως δυναμικό «υποκείμενο» του ποιήματος. Υπάρχει, βέβαια, το «εσύ» το οποίο βρίσκεται στην αφετηρία της έμπνευσης, στην ουσία όμως εκείνο το οποίο λειτουργεί ως αυθεντικός έρωτας που λυτρώνει από το βασανιστικό «εσύ» είναι η ίδια η ποιητική γραφή, η οποία χρησιμοποιεί ως μετωνυμία του έρωτα, τη βροχή με όλες τις ηχητικές και νηματικές της παρηχήσεις. Έτσι το «εσύ» μετουσιώνεται σε κάτι που ξεπερνά το «συγκεκριμένο πρόσωπο». Γι΄ αυτό και παρά τη διαρκή επανάληψη του «εσύ», η ποιήτρια δεν χρησιμοποιεί καθόλου το β΄ πρόσωπο στο ποίημα. Στην ουσία η ποιήτρια φαίνεται σαν να μην απευθύνεται καθόλου σε αυτό το «συγκεκριμένο πρόσωπο». Δεν νοσταλγεί «αυτόν», αλλά το ίδιο το πάθος του έρωτα που της λείπει και τα συνακόλουθα οδυνηρά του συναισθήματα, όπως απώλεια, θλίψη, αυτοτιμωρία… Περίεργα τα παιχνίδια του έρωτα… Μπορεί να είναι πάθος και οδύνη αλλά συγχρόνως και κινητήρια δύναμη ανακάλυψης του βαθύτερου έρωτα που ξεπερνά τις συγκεκριμένες μορφές και οδηγεί σε αυτήν την «παράλογη» ανάγνωση του κόσμου, σε μιαν «ἄλλη γραφή κι ἄλλην ἀνάγνωσή» του. Στην κατάσταση να βλέπεις την αληθινή ουσία των όντων με βαθιά ποιητική διάθεση και να τα ερωτεύεσαι παράλογα.

Το δεύτερο «σπόλιο» είναι ένα από τα πιο «λυπητερά» μουσικά κομμάτια του 20ου αιώνα. Είναι το “Αgnus Dei” του Samuel Barber (1910 - 1981) στην προσαρμογή για χορωδία του “Adagio” για ορχήστρα εγχόρδων (1936). https://www.youtube.com/watch?v=fRL447oDId4.

Το κείμενο στα λατινικά είναι το εξής: «Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis» που σημαίνει: «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου». Είναι τα λόγια του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου όταν είδε από μακριά τον Χριστό να έρχεται. Τον παρουσίασε στους ανθρώπους που ήρθαν να ακούσουν το κήρυγμά τους λέγοντας: «Να! κοιτάξτε Αυτόν που από παράλογο έρωτα θα θυσιαστεί για τους ανθρώπους, όπως το πρόβατο το οδηγούν στη σφαγή, παίρνοντας πάνω Του όλες τις αμαρτίες σας». Η μουσική ερμηνεύει το κείμενο με συναισθηματικό ρομαντικό ύφος μέσα από μία απλή μελωδική γραμμή που παραπέμπει σε αναγεννησιακά πρότυπα και εναρμονίζεται με συχνές μουσικές διαφωνίες.

Τα δύο πολυτροπικά «σπόλια» μπορούν να διαβαστούν ως διαφορετικές ερμηνείες του έρωτα με διαφορετικούς σημειωτικούς κώδικες· ποίηση, μουσική και λόγο. Αποτελούν υλικά που ο αναγνώστης μπορεί να συνθέσει με τον δικό του τρόπο.